Vikipediya

Dushanbe: Versiyalar orasidagi farq

Tarixni interaktiv tarzda koʻrib chiqish
← Avvalgi tahrirKeyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
Tartib
Qator 56:
| Commons turkumi =
}}
'''Dushanbe''' ({{lang-tg|Душанбе}}, {{lang-fa|'''دوشنبه'''}}) — [[Tojikiston]]ning poytaxti va eng katta shahri. Dushanbeda toʻrtta shahar tumani bor. [[1929-yil]]gacha Dushanbening nomi '''DyushambeDushambe''' boʻlgan. 1929-yildan 1961-yilgacha '''Stalinobod''' deb atalgan. „Dushanbe“ soʻzi fors-tojikcha „dushanba“„[[dushanba]]“ degani. Shaharning bunday atalishiga sabab shahar joylashgan yerda [[dushanba]] kuni katta [[bozor]] ochiladigan qishloq boʻlgan.
 
== Tarixi ==
Dushanbe dastlab [[Varzob]] daryosining boʻyidagi uchta kichik yondosh qishloq — Sariosiyo, Shohmansur va Dushanba oʻrnida paydo boʻlgan. Bu uch qishloqdanqishloqning eng yirigi Dushanba qishlogʻi boʻlgan. Shahar hududidan [[yunon]]-[[baqtriya]] davri (eramizdan avavvalgi 2-asr)ga oid arxeologik yodgorliklar topilgan. Qoʻlyozmalarda Dushanba qishlogʻi 17-asr boshidan tilga olingan. Dushanbe 1924-yidan Tojikiston Muxtor respublikasi poytaxti boʻlgan. 1925-yil Dushanbega shahar statusi berilgan.
 
== Geografiyasi ==
[[File:Зима в Душанбе.jpg|thumb|left|183px|Dushnabe shahrida qish fasli. Negmat qoraboyev koʻchasi]]
[[File:Проспект Рудаки. Душанбе. 2008.jpg|thumb|left|183px|Dushnabe shahrida yoz fasli. Rudakiy prospekti]]
Dushanbe [[Hisor vodiysi]]da, [[Varzob]] daryosining dengiz sathidan 750—930750-930 metr balandlikdagi keng [[terrasa]]larida joylashgan. Dushanbeni Varzob daryosi shimoldan janubga, [[Kofarnihon]] daryosi sharqdan gʻarbga kesib oʻtgan. Dushanbening [[iqlim]]i kontinental. Yanvarning oʻrtacha hararoti −0,6-9 °C, iyulniki 19.4-35.6 °C. Dushanbeda yiliga 625—630625-630 mm yogʻin yogʻadi.
 
== Demografiyasi ==
Dushanbening aholisi 1926-yil 5,600 kishi boʻlgan.<ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>. 1997-yil aholi soni 512,500 boʻlgan. 2008-yilga kelib aholi soni 679,400 kishiga yetgan<ref name=ds>[http://www.2shanbe.tj/index/0-48 Душанбе — Неофициальный сайт Душанбе]</ref>.
 
== Iqtisodi ==
Dushanbe — Tojikistonning yirik [[sanoat]] markazi. Shaharda respublika sanoat ishlab chiqarishining qariyb 1/3 qismi joylashgan. [[Mashinasozlik]] va [[metallsozlik]] sanoati, [[toʻqimachilik]] mashinasozligi, [[qishloq xoʻjaligi]] mashinasozligi, savdo mashinasozligi, roʻzgʻor sovitkichlari, [[armatura]]lar, „Tojikkabel“, yoʻl qurish mashinalari remonti zavodlari mavjud. Qurilish materiallari ([[sement]], yogʻochsozlik korxonalari, [[temir]]-[[beton]] konstruksiyalar zavodi) ishlab chiqariladi.

Shahar sanoatida yengil ([[tikuvchilik]], [[poyabzal]], [[ip]]-[[gazlama]], [[trikotaj]], [[shoyi]] fabrikalari) va [[oziq-ovqat]], ([[sut]] kombinati, [[qandolatchilik]], [[tamaki]] fabrikalari, [[vino]], [[pivo]], [[non]], [[yogʻ]]-[[moy]] zavodlari) sanoati korxonalari ham salmoqli oʻrin tutadi.

Dushanbeni Dushanba-Vaxsh energetika sistemasi (shahar issiqlik elektr markazi, Norak, Perepadnaya, Markaziy, Bosh GESlar va Varzobdagi GESlar) [[elektr energiya]] bilan taʼminlab turadi.
 
== Transporti ==
Qator 79 ⟶ 83:
 
== Madaniyati ==
Keyingi yillarda Dushanbeda koʻplab chiroyli maʼmuriy, oʻquv, madaniy va maishiy binolar (Hukumat uyi, Majlisi Oliy, Sadriddin Ayniy nomidagi opera va balet teatri, Firdavsiy nomidagi respublika millim kutubxonasi, „Tojikkon-sert“„Tojikkonsert“, Borbad nomidagi kinokonsert zali, „Dushanba“, „Tojikiston“ mehmonxonalari, Tojikiston davlat milliy universiteti, aerovokzal, „Rohat“, „Saodat“ choyxonalari, „Sadbarg“ maishiy xizmat uyi, Kasaba uyushmalari Saroyi, yozuvchilar uyi) va koʻp qavatli turar joy binolari qurilgan. Vaxdat, Gʻalaba, maydonlari, Ayniy nomidagi bogʻ bor. Tojik mumtoz adabiyoti aseoschisi [[Abu Abdullo Rudakiy]]ga, [[Abu Ali ibn Sino]] va [[Sadriddin Ayniy]]ga haykal oʻrnatilgan, Ayniy va [[Mirzo Tursunzoda]]ga maqbara barpo qilingan. Dushanbeda yana botanika bogʻi, [[mineralogiya]] [[muzeyi]] va boshqalar bor.
 
Dushanbeda yetti [[teatr]] (Sadriddin Ayniy nomli Akademik opera va balet teatri, A. Lohutiy nomli Tojikiston akademik drama teatri va boshqalar), [[filarmoniya]], [[sirk]], bir necha kinoteatr, „Tojikfilm“ kinostudiyasi, Firdavsiy nomli Milliy kutubxona, fanlar akdemiyasining Markaziy ilmiy kutubxonasi, A. Lohutiy nomli shaqarshahar Markaziy kutubxonasi, qariyb 180 jamoat kutubxonasi, 7 muzey, Xalq xoʻjaligi yutuqlari koʻrgazmasi, [[radio]], telemarkaz, respublika [[telegraf]] agentligi va boshqalar bor. Dushanbeda poligrafiya kombinati, „Irfon“, „Adib“, „Maorif“, „Donish“, „Sharqi ozod“ nashriyotlari, Tojikiston ensiklopediyasi Bosh ilmiy tahririyati mavjud. Oʻttizga yaqin nomda [[tojik tili|tojik]], [[oʻzbek tili|oʻzbek]], [[rus tili|rus]], [[ingliz tili|ingliz]] va boshqa tillarda [[gazeta]], oʻndan oshiq nomda [[jurnal]] nashr etiladi. Shaharda 27 [[kasalxona]], 60 vrachlik ambulatoriya-poliklinika muassasasi (shu jumladan 10 ta maxsus dispanser), 8 sanitariya-epidemiologiya stansiyasi, 5 [[stadion]], sport saroyi, 7 suzish havzasi mavjud. Dushanbe atrofidagi ([[Hisor-olay togʻlari|Hisor]] togʻlarining janubiy yon bagʻirlarida) manzarali togʻ daralarida dam olish uylari va sanatoriylar bor.▼
 
Shaharda Vaxdat, Gʻalaba, maydonlari, Ayniy nomidagi bogʻ bor. Tojik mumtoz adabiyoti aseoschisi [[Abu Abdullo Rudakiy]]ga, [[Abu Ali ibn Sino]] va [[Sadriddin Ayniy]]ga haykal oʻrnatilgan, Ayniy va [[Mirzo Tursunzoda]]ga maqbara barpo qilingan. Dushanbeda yana botanika bogʻi, [[mineralogiya]] [[muzeyi]] va boshqalar bor.
 
== Hududiy boʻlinishi ==
[[File:Административное деление Душанбе.png|thumb|190px|Dushanbe shahrining hududiy boʻlinishi]]
[[2013-yil]] 18-iyulda Dushnabe shahrining maydonini bosh rejasi asosida uch barovargabaravarga kattalashtirish qarori qabul qilindi<ref>[http://www.riarealty.ru/news/20130718/400919364.html Территория столицы Таджикистана расширится втрое за счет прилегающих районов]</ref>.
 
Dushanbe shahri 4 rayonga boʻlinadi, har bir rayonning oʻz maʻmuriy boshqarmasi mavjud (''rayon hukumati''):
Qator 95 ⟶ 103:
|-
|1. Ismoili Samoniy
|Oktabrskiy
|Oktyabrskiy
|25,8
|131 600
Qator 107 ⟶ 115:
|-
|3. Firdavsiy
|Sentralniy
|Tsentralniy
|29,1
|183 300
Qator 119 ⟶ 127:
|-
|}
 
== Ijtimoiy soha ==
▲Dushanbeda yetti [[teatr]] (Sadriddin Ayniy nomli Akademik opera va balet teatri, A. Lohutiy nomli Tojikiston akademik drama teatri va boshqalar), [[filarmoniya]], [[sirk]], bir necha kinoteatr, „Tojikfilm“ kinostudiyasi, Firdavsiy nomli Milliy kutubxona, fanlar akdemiyasining Markaziy ilmiy kutubxonasi, A. Lohutiy nomli shaqar Markaziy kutubxonasi, qariyb 180 jamoat kutubxonasi, 7 muzey, Xalq xoʻjaligi yutuqlari koʻrgazmasi, [[radio]], telemarkaz, respublika [[telegraf]] agentligi va boshqalar bor. Dushanbeda poligrafiya kombinati, „Irfon“, „Adib“, „Maorif“, „Donish“, „Sharqi ozod“ nashriyotlari, Tojikiston ensiklopediyasi Bosh ilmiy tahririyati mavjud. Oʻttizga yaqin nomda [[tojik tili|tojik]], [[oʻzbek tili|oʻzbek]], [[rus tili|rus]], [[ingliz tili|ingliz]] va boshqa tillarda [[gazeta]], oʻndan oshiq nomda [[jurnal]] nashr etiladi. Shaharda 27 [[kasalxona]], 60 vrachlik ambulatoriya-poliklinika muassasasi (shu jumladan 10 ta maxsus dispanser), 8 sanitariya-epidemiologiya stansiyasi, 5 [[stadion]], sport saroyi, 7 suzish havzasi mavjud. Dushanbe atrofidagi ([[Hisor-olay togʻlari|Hisor]] togʻlarining janubiy yon bagʻirlarida) manzarali togʻ daralarida dam olish uylari va sanatoriylar bor.
 
== Manbalar ==
"https://uz.wikipedia.org/wiki/Dushanbe" dan olindi