|
'''Ingliz tili''' — [[tillarningtillarniŋ hind-yevropa oilasi|hind-yevropa oilasiningoilasiniŋ]] [[german tillari|german guruhiga]] kiruvchi [[til]]. Ingliz xalqiningxalqiniŋ tili. [[Avstraliya]], [[AQSH]], [[Birlashgan Qirollik]], [[Hindiston]], [[Irlandiya]], [[JAR]], [[Kanada]], [[Liberiya]], [[Malta]] va [[YangiYaŋi Zelandiya]]ningniŋ [[rasmiy til]]i.Ingliz tili dunyodagi engeŋ koʻpköp ishlatiladigan tillar ichida 3chi oʻrindaörinda turadi (Ispan hamda Mandarin Xitoycha tillardan keyin). Yevropa IttifoqiningIttifoqiniŋ asosiy tili.
<!-- Bot tomonidan qoʻshilganqöshilgan matn boshi -->
'''Ingliz tili''' — hind-yevropa tillari oilasiningoilasiniŋ gʻarbiygharbiy german tillari guruhiga mansub. I. t. BMTningBMTniŋ rasmiy ish yuritish tillaridan biri, Buyuk Britaniya, Irlandiya, Shim. Amerika, Avstraliya, YangiYaŋi Zelandiya, Osiyo va Afrikadagi koʻpginaköpgina mamlakatlarda tarqalgan. Bu tilda yer yuzidagi 400 mln.
dan ortiq kishi gaplashadi (1992). Buyuk Britaniya va Shim. Irlandiya, AQSH, Avstraliya, YangiYaŋi Zelandiya, Kanada (fransuz tili b-n birga), Irlandiya (irland tili b-n birga), Hindiston va 15 ta Afrika davlati (JAR, Nigeriya, Gana, Uganda, Keniya, Tanzaniya va b.)da rasmiy til sifatida qoʻllaniladiqöllaniladi.
I. t. mil. av. 5—6-a.larda kad. german qabilalari (ingliz, saks va yut)ningniŋ tillaridan kelib chiqqan. Kad- I. t. (7— 11-a.lar) anglosaks tili deb atalgan va 4 shevaga ega boʻlganbölgan: nortumbriy, mersiy, uessek va kent. 9—11-a.larda uessek shevasi asosida adabiy I. t. shakllangan. OʻrtaÖrta I. t. (12—15-a.lar) ur-gʻusizghusiz unlilarningunlilarniŋ reduksiyaga uchrashi natijasida feʼllik soʻzsöz birikmalari koʻpköp oʻzgarishlargaözgarishlarga uchragan. 16—17-a.larda yangiyaŋi I.t. yuzaga kelgan.
Hoz. I. t. oʻzöz hududiy shevalariga ega. Buyuk Britaniyada shotland shevasi, shim., jan., markaziy shevalar guruhi, AQShda Sharqiy, OʻrtaÖrta Atlantika (markaziy), jan.sharqiy, oʻrtaörta, gʻarbiygharbiy shevalar guruhi mavjud. I. t. fonematik tizimida oʻzigaöziga xos unlilar va undoshlar mavjud. Boshqa german tillaridan I. t. analitik qurilish belgisi b-n farqlanadi. Grammatik munosabatlarni ifodalashda yordamchi soʻzlarsözlar (artikl, yordamchi feʼllar, predloglar) va soʻzsöz tartibi katta ahamiyatga ega. I. t. boshka tillar (lotin, fransuz, italyan, ispan va b.)dan 70% ga yaqin soʻzsöz qabul qilgan. I.t.ningniŋ amerikacha variantini Buyuk Britaniya variantidan farqini shu b-n izohlash mumkinki, Shim. Amerikaga dastlab koʻchibköchib kelganlar (1607) London va uninguniŋ atrofidan, keyingilari esa Shim. Britaniya va Irlandiyadan kelishgan. AQSH tilida Britaniyadagi singarisiŋari yorqin ifodalangan shevalar yoʻqyöq. Prof. X. Kurat taxriri ostida chiqqan "AQSH va KanadaningKanadaniŋ tilshunoslik atlasi"da (1939) yetti sheva, shu jumladan, tarqalishi hududi jihatidan engeŋ salmoqli boʻlganbölgan AQShningAQShniŋ markaziy va shim. viloyatlari shevalari ajratib koʻrsatilgankörsatilgan; u AQShda asosiy adabiy meʼyor hisoblanadi. I.t.ningniŋ amerikacha va Buyuk Britaniya variantlari oʻrtasidagiörtasidagi farq leksikada va maʼlum darajada fonetikada na-moyon boʻladiböladi; grammatikasidagi farq sezilarli emas. I. t.ningniŋ mavjud Kanada, Avstraliya, YangiYaŋi Zelandiya va JAR adabiy variantlari xususida ham shunday fikrni aytish mumkin. I. t. yozuvi lotin alifbosi asosida. <ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>
<!-- Bot tomonidan qoʻshilganqöshilgan matn oxiri -->
Ingliz tili AngliyaningAngliyaniŋ Anglo-Sakson qirolliklari hamda hozirgi janubiy-sharqiy Shotlandiya yerlari avvalgi Norzumbriya qirolligida vujudga keldi. Buyuk BritaniyaningBritaniyaniŋ 17 va 20 asr oʻrtasidagiörtasidagi kuchli rivojlanishi hamda AQSHningAQSHniŋ 20 asrdagi dunyoviy tasiri ostida ingliz tiliningtiliniŋ xalqaro nufuzi oshdi. Tarixiy manbaalarga koʻraköra, eski ingliz tili juda koʻplabköplab shevalar turkumini oʻzöz ichiga oladi. Bu shevalar turkumi Buyuk BritaniyaningBritaniyaniŋ sharqiy qirgʻogʻigaqirghoghiga nemis qabilalari boʻlmishbölmish anglo-saksonlar tomonidan keltirilgan. English (ingliz) soʻzisözi Angles soʻzidansözidan kelib chiqqan boʻlibbölib, bu xalqningxalqniŋ ajododlar yurti Angeln hozirgi [[Schleswig-Holstein]] boʻlganbölgan. Ingliz soʻzlarningsözlarning koʻpchiligiköpchiligi Lotin tilidan olingan, vaholanki lotin tili Xristian Cherkovi hamda Yevropa tafakkur doirasiningdoirasiniŋ tili edi. VikinglarningVikinglarniŋ 8 hamda 9 asrdagi istilosidan keyin ingliz tili eski norz-tiliningtiliniŋ bir qismini oʻzlashtirdiözlashtirdi.
AngliyaningAngliyaniŋ 11 asrda Normandlar tomonidan egallanilishi morman fransöz tilininin ingliz tili bilan qorishishiga olib keldi. Aynan shu sababli ingliz tili lug#aviylughaviy va imloviy tarzda roman tillar turkumiga aloqador.
== Alifbo ==
|
