|
'''Ingliz tili''' — [[tillarning hind-yevropa oilasi|hind-yevropa oilasining]] [[german tillari|german guruhiga]] kiruvchi [[til]]. Ingliz xalqining tili. [[Avstraliya]], [[AQSH]], [[Birlashgan Qirollik]], [[Hindiston]], [[Irlandiya]], [[JAR]], [[Kanada]], [[Liberiya]], [[Malta]] va [[Yangi Zelandiya]]ning [[rasmiy til]]i.Ingliz tili dunyodagi eng koʻp ishlatiladigan tillar ichida 3chi oʻrinda turadi (Ispan hamda Mandarin Xitoycha tillardan keyin). Yevropa Ittifoqining asosiy tili.
<!--Ingliz Bot tomonidan qoʻshilgan matn boshi -->I. t.tili BMTning rasmiy ish yuritish tillaridan biri, Buyuk Britaniya, Irlandiya, Shim. Amerika, Avstraliya, Yangi Zelandiya, Osiyo va Afrikadagi koʻpgina mamlakatlarda tarqalgan. Bu tilda yer yuzidagi 400 milliondan ortiq kishi gaplashadi (1992). Buyuk Britaniya va Shim. Irlandiya, AQSH, Avstraliya, Yangi Zelandiya, Kanada (fransuz tili b-nbilan birga), Irlandiya (irland tili b-nbilan birga), Hindiston va 15 ta Afrika davlati (JAR, Nigeriya, Gana, Uganda, Keniya, Tanzaniya va b.)da rasmiy til sifatida qoʻllaniladi.
I.Ingliz t.tili mil. av. 5—6-a.lardaasrlarda kad. german qabilalari (ingliz, saks va yut)ning tillaridan kelib chiqqan. KadIngliz tili Angliyaning Anglo-Sakson Iqirolliklari hamda hozirgi janubiy-sharqiy Shotlandiya yerlari avvalgi Norzumbriya qirolligida vujudga keldi. tTarixiy manbaalarga koʻra, eski ingliz tili juda koʻplab shevalar turkumini oʻz ichiga oladi. Qadimiy ingliz tili (7— 11-a.larasrlar) anglosaks tili deb atalgan va 4 shevaga ega boʻlgan: nortumbriy, mersiy, uessek va kent. 9—11-a.lardaasrlarda uessek shevasi asosida adabiy Iingliz tili shakllangan. tBu shevalar turkumi Buyuk Britaniyaning sharqiy qirgʻogʻiga nemis qabilalari boʻlmish anglo-saksonlar tomonidan keltirilgan. shakllanganEnglish (ingliz) soʻzi Angles soʻzidan kelib chiqqan boʻlib, bu xalqning ajododlar yurti Angeln hozirgi [[Schleswig-Holstein]] boʻlgan. OʻrtaIngliz Isoʻzlarning koʻpchiligi Lotin tilidan olingan, vaholanki lotin tili Xristian Cherkovi hamda Yevropa tafakkur doirasining tili edi. tVikinglarning 8 hamda 9-asrdagi istilosidan keyin ingliz tili eski norz-tilining bir qismini oʻzlashtirdi. Angliyaning 11-asrda Normandlar tomonidan egallanilishi norman fransuz tilininin ingliz tili bilan qorishishiga olib keldi. Aynan shu sababli ingliz tili lugʻaviy va imloviy tarzda roman tillar turkumiga aloqador. Oʻrta ingliz tili (12—15-a.larasrlar) ur-gʻusizurgʻusiz unlilarning reduksiyaga uchrashi natijasida feʼllik soʻz birikmalari koʻp oʻzgarishlarga uchragan. 16—17-a.lardaasrlarda yangi I.t.ingliz tili yuzaga kelgan. Buyuk Britaniyaning 17 va 20-asr oʻrtasidagi kuchli rivojlanishi hamda AQSHning 20-asrdagi dunyoviy tasiri ostida ingliz tilining xalqaro nufuzi oshdi.
Hoz.Hozirda I.ingliz t.tili oʻz hududiy shevalariga ega. Buyuk Britaniyada shotland shevasi, shim., jan., markaziy shevalar guruhi, AQShda Sharqiy, Oʻrta Atlantika (markaziy), jan.sharqiy, oʻrta, gʻarbiy shevalar guruhi mavjud. I.ingliz t.tili fonematik tizimida oʻziga xos unlilar va undoshlar mavjud. Boshqa german tillaridan I.ingliz t.tili analitik qurilish belgisi b-nbilan farqlanadi. Grammatik munosabatlarni ifodalashda yordamchi soʻzlar (artikl, yordamchi feʼllar, predloglar) va soʻz tartibi katta ahamiyatga ega. I.ingliz t.tili boshka tillar (lotin, fransuz, italyan, ispan va b.)dan 70 % ga yaqin soʻz qabul qilgan. I.t.ningIngliz tilining amerikacha variantini Buyuk Britaniya variantidan farqini shu b-nbilan izohlash mumkinki, Shim. Amerikaga dastlab koʻchib kelganlar (1607) London va uning atrofidan, keyingilari esa Shim. Britaniya va Irlandiyadan kelishgan. AQSH tilida Britaniyadagi singari yorqin ifodalangan shevalar yoʻq. Prof. X. Kurat taxriri ostida chiqqan "AQSH„AQSH va Kanadaning tilshunoslik atlasi"daatlasi“da (1939) yetti sheva, shu jumladan, tarqalishi hududi jihatidan eng salmoqli boʻlgan AQShning markaziy va shim. viloyatlari shevalari ajratib koʻrsatilgan; u AQShda asosiy adabiy meʼyor hisoblanadi. I.t.ning amerikacha va Buyuk Britaniya variantlari oʻrtasidagi farq leksikada va maʼlum darajada fonetikada na-moyon boʻladi; grammatikasidagi farq sezilarli emas. I.ingliz t.ningtilining mavjud Kanada, Avstraliya, Yangi Zelandiya va JAR adabiy variantlari xususida ham shunday fikrni aytish mumkin. I.ingliz t.tili yozuvi lotin alifbosi asosida. <ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn oxiri -->
Ingliz tili Angliyaning Anglo-Sakson qirolliklari hamda hozirgi janubiy-sharqiy Shotlandiya yerlari avvalgi Norzumbriya qirolligida vujudga keldi. Buyuk Britaniyaning 17 va 20 asr oʻrtasidagi kuchli rivojlanishi hamda AQSHning 20 asrdagi dunyoviy tasiri ostida ingliz tilining xalqaro nufuzi oshdi. Tarixiy manbaalarga koʻra, eski ingliz tili juda koʻplab shevalar turkumini oʻz ichiga oladi. Bu shevalar turkumi Buyuk Britaniyaning sharqiy qirgʻogʻiga nemis qabilalari boʻlmish anglo-saksonlar tomonidan keltirilgan. English (ingliz) soʻzi Angles soʻzidan kelib chiqqan boʻlib, bu xalqning ajododlar yurti Angeln hozirgi [[Schleswig-Holstein]] boʻlgan. Ingliz soʻzlarning koʻpchiligi Lotin tilidan olingan, vaholanki lotin tili Xristian Cherkovi hamda Yevropa tafakkur doirasining tili edi. Vikinglarning 8 hamda 9 asrdagi istilosidan keyin ingliz tili eski norz-tilining bir qismini oʻzlashtirdi.
Angliyaning 11 asrda Normandlar tomonidan egallanilishi morman fransöz tilininin ingliz tili bilan qorishishiga olib keldi. Aynan shu sababli ingliz tili lug#aviy va imloviy tarzda roman tillar turkumiga aloqador.
== Alifbo ==
|
