Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
CoderSIBot (munozara | hissa)
k Boʻlimlarni vikifikatsiyalash
Qator 156:
 
== Kinosi ==
1908 y.dan SanktPeterburgda A. Drankovning , Moskvada A. Xanjonkov va I. Yermolyevning kino firmalari tashkil etildi. Ilk kinochilar xalq qoʻshikdari, mumtoz adabiyot asarlari asosida filmlar yaratishdi ("Stenka Razin va knyaz qizi", rej. V.F.Romashkov, 1908; "Sevastopol mudofaasi", rej. V.M.Goncharov va A. A. Xanjonkov, 1911). 1910-y.larda "Dvoryanlar uyasi" (rej. V.RossiyaGardin), "Qargʻa motkasi" (rej. Ya. Protazanov) filmlari suratga olindi. 20—30-y.larda rej.lardan S.Eyzenshteyn, A. Ivanovskiy, G. Roshal, V. Pudovkin, D. Vertov tarixiy va hajviy filmlarni tomoshabinlarga taqsim etdi. "Hayotga yoʻllanma" nomli birinchi ovozli badiiy film (rej. N. Ekk) 1931 y. yaratildi. Shundan keyin "Aleksandr Nevskiy" (rej. Eyzenshteyn), Petr 1 (rej. V. Petrov) kabi tarixiy, "Quvnoq yigitlar", "VolgaVolga" (rej. G. Aleksandrov), "Traktorchilar" (rej. I. Piryev) kabi hajviy filmlar ekranga chiqarildi. 2-jahon urushi va undan keyingi yillar kinematografiyasining koʻpchilik asarlari vatanparvarlik, fantexnika inqilobi, jumladan, kosmosni zabt etish mavzulariga bagʻishlandi ("U vatanni himoya qiladi", rej. F. Ermler; "Turnalar uchmokda", rej. M. Kalatozov; "Inson takdiri", rej. S. Bondarchuk; "Olovning boʻysundirilishi", rej. D.L.Xrabrovitskiy va b.). Mumtoz adabiyot asarlarini ekranlashtirish doim katta oʻrin olib keldi. Jumladan, F. Dostoyevskiyning "Jinoyat va jazo" (1970, rej. L.A.Kulijanov), M. Gorkiyning "Yegor Bulichev va boshqalar" (1973, rej. Yu. Solovyev) va "Vassa" (1983, rej. G. Panfilov), M. Bulgakovning "Qochish" (1971, rej. A.Alov, V. Naumov), Chexovning "Dasht" (1977, rej. S. Bondarchuk), I. Goncharovning "I.I.Oblomov hayotining bir necha kuni" (1980, rej. N. Mixalqov), A. Tolstoyning "Petrning yoshligi" (1981, rej. S.Gerasimov) asarlari suratga olindi. Rej. V. Menshovning "Moskva koʻz yoshlarga ishonmaydi" va A. Mittaning "Ekipaj" filmlari R.Rossiya kinematografiyasida ijtimoiy va maʼnaviy yoʻnalishga eʼtibor kuchayganidan darak berdi. 60—80-y.larda G.Chuxray, V. Shukshin, G. Panfilov, N. Mixalqov, E. Ryazanov kabi rej.lar barakali ijod qildilar. 90-y.larda voyaga yetgan rej.lar avlodi keksa kino arboblari bilan ijodiy bahs yuritib, mafkura sohasidagina emas, badiiy vositalar, ifoda usullari borasida ham yangi yoʻllarni izlay boshladi. R.daRossiyada hujjatli, ilmiyommabop va multiplikatsiya kinosi ham rivojlangan.
1908 y.dan SanktPeterburgda A. Drankovning , Moskvada A. Xanjonkov va I. Yermolyevning kino firmalari tashkil etildi. Ilk kinochilar xalq qoʻshikdari, mumtoz adabiyot asarlari asosida filmlar yaratishdi ("Stenka Razin va knyaz qizi", rej. V.F.Romashkov, 1908; "Sevastopol mudofaasi", rej. V.M.Goncharov va A. A. Xanjonkov, 1911). 1910-y.larda "Dvoryanlar uyasi" (rej. V.R.Gardin), "Qargʻa motkasi" (rej. Ya. Protazanov) filmlari suratga olindi. 20—30-y.larda rej.
 
R.daRossiyada "Mosfilm", "Lenfilm", "M. Gorkiy nomidagi kinostudiya", "Soyuzmultfilm" studiyasi, turli viloyatlarda badiiy va hujjatli filmlar studiyalari bor. Rej., operator va b. kadrlar Moskvadagi Davlat kinematografiya intida, ssenariychi va rej.lar 2 y.lik oliy kurslarda tayyorlanadi. Bundan tashqari, Sankt-Peterburg , RostovDon, Qozon, Voronej, Zagorskda kinotexnikumlar bor.
lardan S.Eyzenshteyn, A. Ivanovskiy, G. Roshal, V. Pudovkin, D. Vertov tarixiy va hajviy filmlarni tomoshabinlarga taqsim etdi. "Hayotga yoʻllanma" nomli birinchi ovozli badiiy film (rej. N. Ekk) 1931 y. yaratildi. Shundan keyin "Aleksandr Nevskiy" (rej. Eyzenshteyn), Petr 1 (rej. V. Petrov) kabi tarixiy, "Quvnoq yigitlar", "VolgaVolga" (rej. G. Aleksandrov), "Traktorchilar" (rej. I. Piryev) kabi hajviy filmlar ekranga chiqarildi. 2-jahon urushi va undan keyingi yillar kinematografiyasining koʻpchilik asarlari vatanparvarlik, fantexnika inqilobi, jumladan, kosmosni zabt etish mavzulariga bagʻishlandi ("U vatanni himoya qiladi", rej. F. Ermler; "Turnalar uchmokda", rej. M. Kalatozov; "Inson takdiri", rej. S. Bondarchuk; "Olovning boʻysundirilishi", rej. D.L.Xrabrovitskiy va b.). Mumtoz adabiyot asarlarini ekranlashtirish doim katta oʻrin olib keldi. Jumladan, F. Dostoyevskiyning "Jinoyat va jazo" (1970, rej. L.A.Kulijanov), M. Gorkiyning "Yegor Bulichev va boshqalar" (1973, rej. Yu. Solovyev) va "Vassa" (1983, rej. G. Panfilov), M. Bulgakovning "Qochish" (1971, rej. A.Alov, V. Naumov), Chexovning "Dasht" (1977, rej. S. Bondarchuk), I. Goncharovning "I.I.Oblomov hayotining bir necha kuni" (1980, rej. N. Mixalqov), A. Tolstoyning "Petrning yoshligi" (1981, rej. S.Gerasimov) asarlari suratga olindi. Rej. V. Menshovning "Moskva koʻz yoshlarga ishonmaydi" va A. Mittaning "Ekipaj" filmlari R. kinematografiyasida ijtimoiy va maʼnaviy yoʻnalishga eʼtibor kuchayganidan darak berdi. 60—80-y.larda G.Chuxray, V. Shukshin, G. Panfilov, N. Mixalqov, E. Ryazanov kabi rej.lar barakali ijod qildilar. 90-y.larda voyaga yetgan rej.lar avlodi keksa kino arboblari bilan ijodiy bahs yuritib, mafkura sohasidagina emas, badiiy vositalar, ifoda usullari borasida ham yangi yoʻllarni izlay boshladi. R.da hujjatli, ilmiyommabop va multiplikatsiya kinosi ham rivojlangan.
 
== Oʻzbekiston-Rossiya munosabatlari ==
R.da "Mosfilm", "Lenfilm", "M. Gorkiy nomidagi kinostudiya", "Soyuzmultfilm" studiyasi, turli viloyatlarda badiiy va hujjatli filmlar studiyalari bor. Rej., operator va b. kadrlar Moskvadagi Davlat kinematografiya intida, ssenariychi va rej.lar 2 y.lik oliy kurslarda tayyorlanadi. Bundan tashqari, Sankt-Peterburg , RostovDon, Qozon, Voronej, Zagorskda kinotexnikumlar bor.
{{Asosiy|Oʻzbekiston-Rossiya munosabatlari}}
Uzbekistan—R. munosabatlari. Oʻzbekiston — R.Rossiya aloqalari uzok, tarixga ega. Oltin Oʻrda davlati sohibqiron Amir Temur zarblari ostida barham topganidan keyin Rus davlati bilan Oʻrta Osiyo oʻrtasida elchilik munosabatlari oʻrnatishga harakat boshlandi. Mac, 1464 y. Rus hukumati oʻz elchilarini bu yerga yubordi. 1490 y. temuriy Sulton Husayn Boyqaroning elchilari Moskvaga bordi. 16-a. oʻrtalarida Rus davlati Ashtarxon (Astraxon) va Kozon xonliklarini bosib olganidan keyin ikkala tomon birbiriga chegaradosh va qoʻshni boʻlib qoldi. Rus davlati ham Buxoro va Xiva xonliklari bilan aloqalardan manfaatdor edi.
 
16-a.ning 2-yarmi, 17—18-a.larda ikki oʻrtada diplomatok va savdosotiq alokalari faollashgan. Rossiya yilnomalarida koʻrsatilishicha, Buxoro amirligi, Xiva, Qoʻqon xonliklaridan elchilar savdosotiqni koʻpaytirish taklifi bilan Peterburgga borgan. 19-a.ning 60-y.laridan Urta Osiyo Rossiya tomonidan bosib olingach, bu yerlar Rossiyaning xom ashyo manbai boʻlib qoldi. Oʻrta Osiyodan paxta, ipak va b. yuborish va bu yerga sanoat mollari keltirish yoʻlga qoʻyiddi. 1917 y. okt. toʻntarishidan keyin Oʻzbekiston — R.Rossiya alokalari Sovet xukumati siyosati doirasida yagona iktisodiyot rejasiga binoan, i.ch.ni ixtisoslashtirish va kooperatsiyalash yoʻlida amalga oshiriddi.
Uzbekistan—R. munosabatlari. Oʻzbekiston — R. aloqalari uzok, tarixga ega. Oltin Oʻrda davlati sohibqiron Amir Temur zarblari ostida barham topganidan keyin Rus davlati bilan Oʻrta Osiyo oʻrtasida elchilik munosabatlari oʻrnatishga harakat boshlandi. Mac, 1464 y. Rus hukumati oʻz elchilarini bu yerga yubordi. 1490 y. temuriy Sulton Husayn Boyqaroning elchilari Moskvaga bordi. 16-a. oʻrtalarida Rus davlati Ashtarxon (Astraxon) va Kozon xonliklarini bosib olganidan keyin ikkala tomon birbiriga chegaradosh va qoʻshni boʻlib qoldi. Rus davlati ham Buxoro va Xiva xonliklari bilan aloqalardan manfaatdor edi.
 
20-a.ning 90-y.laridan ikki mamlakat oʻrtasida teng huquqli aloqalar oʻrnatila boshladi. Oʻzbekiston Prezidenti I. Karimovning 1998, 2001 va 2004 y.larda R.gaRossiyaga qilgan tashriflari, R.Rossiya Prezidenti V.Putinning 2000 va 2003 y.larda Oʻzbekistonda boʻlgan vaqtida erishilgan bitimlar va imzolangan hujjatlar ikki mamlakat oʻrtasidagi iqtisodiy, ilmiy va madaniy hamkorlikka huquqiy asos yaratdi. 1998— 2007 y.larga moʻljallangan iqtisodiy hamkorlikni chukurlashtirish haqidagi shartnoma bu asosni yanada kengaytirdi. RF bilan OʻzR oʻrtasidagi iqtisodiy hamkorlik boʻyicha hukumatlararo komissiya asosiy muvofiqdashtiruvchi organ vazifasini bajaradi. U ikki tomonlama iqtisodiy aloqalarning ustun yoʻnalishlarini belgilash, qulay hamkorlik shartsharoitlarini vujudga keltirishga, xoʻjalik yurituvchi subʼyektlarni xususiylashtirish jarayenlarida ishtirok etishiga, Oʻzbekiston va R.Rossiya regionlarining hamkorligiga koʻmaklashish bilan shugʻullanadi. 2003 y. Oʻzbekiston bilan Rossiya oʻrtasida tovar ayirboshlash hajmi 1 mlrd. 149,1 mln. AKSH dollariga yetdi. UzR dan R.gaRossiyaga paxta tolasi, yengil avtomobil, mevasabzavot mahsuloti va b. yuboriladi. R.danRossiyadan mexanik va elektr mashinauskuna, transport vositalari, qora metall, plastmassa va undan tayyorlangan mahsulotlar, doridarmon, yogʻoch, kimyo sanoati mahsulotlari va b. keltiriladi. Ikki mamlakat ishbilarmonlarining hamkorligi tufayli OʻzR da 520 ta qoʻshma korxona barpo etilgan. Ular orasida R.Rossiya sarmoyasi 100% boʻlgan oʻnlab korxona bor. Ular oziq-ovqat, toʻqimachilik, yogʻochni qayta ishlash, doridarmon i.ch., mashinasozlik, q.x. mahsulotlarini qayta ishlash sohasida faoliyat yuritadi. R.ningRossiyaning salkam 40 ta kompaniyasi, jumladan, "Aeroflot", "Avtovaz", "Zarubejneftgaz", "LUKoyl", "Texmashimpeks" va b. oʻz vakolatxonalariga ega. R.daRossiyada oʻzbek rezidentlari ishtirokida tashkil etilgan 167 korxona, shu jumladan, 72 qoʻshma korxona bor. I.ch. sohasida, ayniqsa, aviasozliqda avvalgi kooperatsiya aloqalari sakdanib qolgan. Oʻzbek gazini R.Rossiya orqali oʻzga davlatlarga oʻtkazish, shuningdek, yangi neft va gaz manbalarini qidirib topish, ularni qazib olish va qayta ishlash sohasida oʻzaro hamkorlik yoʻlga qoʻyilgan. R.ningRossiyaning "Gazprom" aksiyadorlik jamiyatlari birlashmasi bilan "Oʻzbekneftgaz" milliy xolding kompaniyasi oʻrtasida strategik hamkorlik qilish toʻgʻrisida hamda "Oʻzbekneftgaz" bilan "LUKoyl" oʻrtasida mahsulotni taqsimlashga oid bayonnoma tayyorlash hakida imzolangan hujjatlar bu borada muhim voqea boʻldi. Ikki mamlakat regionlarining iqtisodiy hamkorligi uzluksiz rivojlanmokda. Moskva sh. va viloyati, Sankt-Peterburg , Yaroslavl viloyati, Boshqirdiston, Mordoviya, Tatariston respublikalari, Sibir va Ural regionlarining ishbilarmon doiralaridan OʻzR ga delegatsiyalar kelib turadi, ular OʻzR xoʻjalik yurituvchi subʼyektlari bilan oʻzaro manfaatli shartnomalar tuzdi. Chkalov nomidagi aviatsiya i.ch. birlashmasi, "UzDEUavto", "Oʻzavtoyoʻl" bilan tuzilgan shartnomalar shu jumlaga kiradi.
16-a.ning 2-yarmi, 17—18-a.larda ikki oʻrtada diplomatok va savdosotiq alokalari faollashgan. Rossiya yilnomalarida koʻrsatilishicha, Buxoro amirligi, Xiva, Qoʻqon xonliklaridan elchilar savdosotiqni koʻpaytirish taklifi bilan Peterburgga borgan. 19-a.ning 60-y.laridan Urta Osiyo Rossiya tomonidan bosib olingach, bu yerlar Rossiyaning xom ashyo manbai boʻlib qoldi. Oʻrta Osiyodan paxta, ipak va b. yuborish va bu yerga sanoat mollari keltirish yoʻlga qoʻyiddi. 1917 y. okt. toʻntarishidan keyin Oʻzbekiston — R. alokalari Sovet xukumati siyosati doirasida yagona iktisodiyot rejasiga binoan, i.ch.ni ixtisoslashtirish va kooperatsiyalash yoʻlida amalga oshiriddi.
 
Ilmiy hamkorlik ham muhim ahamiyatga ega. Jizzax viloyati Zomin tumanidagi Supa platosida Xalqaro radioastronomiya rasadxonasini barpo etish toʻgʻrisidagi hukumatlararo shartnomani amalga oshirish boʻyicha olimlar hamkorligi bunga misol boʻladi. Ikki mamlakat FA lari va ularning intlari ilmiy aloqalari yoʻlga qoʻyilgan. 2001 y. fev.da Toshkentda ochilgan R.Rossiya xalqaro ilmiy va madaniy hamkorlik markazi ("Roszarubejsentr")ning vakolatxonasi zimmasiga aniq gumanitar masalalarni hal qilish vazifasi kjlatilgan. "Roszarubejsentr" bilan Oʻzbekiston BA oʻrtasida tuzilgan shartnomaga binoan turli tadbir, kecha va koʻrgazmalar oʻtkazish odat tusiga kirgan. Madaniyat va sanʼat, xususan, tasviriy va amaliy sanʼat vakillari oʻzaro ijodiy aloqa qilib turadilar, jumladan, 2003 y. Moskvada J. Umarbekov va b. oʻzbek rassomlarining koʻrgazmalari uyushtirildi. 1997 y.dan boshlab Oʻzbekiston BA Moskvadagi Rassomlar markaziy uyida har yili oʻtkaziladigan nufuzli xalqaro koʻrgazmaning doimiy ishtirokchisidir. OʻzR dagi Rus madaniyat markazi va "Uzbekistan—Rossiya" doʻstlik jamiyatining faoliyati madaniy aloqalarni rivojlantirish va kengaytirishga yordam beradi.<ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>
20-a.ning 90-y.laridan ikki mamlakat oʻrtasida teng huquqli aloqalar oʻrnatila boshladi. Oʻzbekiston Prezidenti I. Karimovning 1998, 2001 va 2004 y.larda R.ga qilgan tashriflari, R. Prezidenti V.Putinning 2000 va 2003 y.larda Oʻzbekistonda boʻlgan vaqtida erishilgan bitimlar va imzolangan hujjatlar ikki mamlakat oʻrtasidagi iqtisodiy, ilmiy va madaniy hamkorlikka huquqiy asos yaratdi. 1998— 2007 y.larga moʻljallangan iqtisodiy hamkorlikni chukurlashtirish haqidagi shartnoma bu asosni yanada kengaytirdi. RF bilan OʻzR oʻrtasidagi iqtisodiy hamkorlik boʻyicha hukumatlararo komissiya asosiy muvofiqdashtiruvchi organ vazifasini bajaradi. U ikki tomonlama iqtisodiy aloqalarning ustun yoʻnalishlarini belgilash, qulay hamkorlik shartsharoitlarini vujudga keltirishga, xoʻjalik yurituvchi subʼyektlarni xususiylashtirish jarayenlarida ishtirok etishiga, Oʻzbekiston va R. regionlarining hamkorligiga koʻmaklashish bilan shugʻullanadi. 2003 y. Oʻzbekiston bilan Rossiya oʻrtasida tovar ayirboshlash hajmi 1 mlrd. 149,1 mln. AKSH dollariga yetdi. UzR dan R.ga paxta tolasi, yengil avtomobil, mevasabzavot mahsuloti va b. yuboriladi. R.dan mexanik va elektr mashinauskuna, transport vositalari, qora metall, plastmassa va undan tayyorlangan mahsulotlar, doridarmon, yogʻoch, kimyo sanoati mahsulotlari va b. keltiriladi. Ikki mamlakat ishbilarmonlarining hamkorligi tufayli OʻzR da 520 ta qoʻshma korxona barpo etilgan. Ular orasida R. sarmoyasi 100% boʻlgan oʻnlab korxona bor. Ular oziq-ovqat, toʻqimachilik, yogʻochni qayta ishlash, doridarmon i.ch., mashinasozlik, q.x. mahsulotlarini qayta ishlash sohasida faoliyat yuritadi. R.ning salkam 40 ta kompaniyasi, jumladan, "Aeroflot", "Avtovaz", "Zarubejneftgaz", "LUKoyl", "Texmashimpeks" va b. oʻz vakolatxonalariga ega. R.da oʻzbek rezidentlari ishtirokida tashkil etilgan 167 korxona, shu jumladan, 72 qoʻshma korxona bor. I.ch. sohasida, ayniqsa, aviasozliqda avvalgi kooperatsiya aloqalari sakdanib qolgan. Oʻzbek gazini R. orqali oʻzga davlatlarga oʻtkazish, shuningdek, yangi neft va gaz manbalarini qidirib topish, ularni qazib olish va qayta ishlash sohasida oʻzaro hamkorlik yoʻlga qoʻyilgan. R.ning "Gazprom" aksiyadorlik jamiyatlari birlashmasi bilan "Oʻzbekneftgaz" milliy xolding kompaniyasi oʻrtasida strategik hamkorlik qilish toʻgʻrisida hamda "Oʻzbekneftgaz" bilan "LUKoyl" oʻrtasida mahsulotni taqsimlashga oid bayonnoma tayyorlash hakida imzolangan hujjatlar bu borada muhim voqea boʻldi. Ikki mamlakat regionlarining iqtisodiy hamkorligi uzluksiz rivojlanmokda. Moskva sh. va viloyati, Sankt-Peterburg , Yaroslavl viloyati, Boshqirdiston, Mordoviya, Tatariston respublikalari, Sibir va Ural regionlarining ishbilarmon doiralaridan OʻzR ga delegatsiyalar kelib turadi, ular OʻzR xoʻjalik yurituvchi subʼyektlari bilan oʻzaro manfaatli shartnomalar tuzdi. Chkalov nomidagi aviatsiya i.ch. birlashmasi, "UzDEUavto", "Oʻzavtoyoʻl" bilan tuzilgan shartnomalar shu jumlaga kiradi.
 
Ilmiy hamkorlik ham muhim ahamiyatga ega. Jizzax viloyati Zomin tumanidagi Supa platosida Xalqaro radioastronomiya rasadxonasini barpo etish toʻgʻrisidagi hukumatlararo shartnomani amalga oshirish boʻyicha olimlar hamkorligi bunga misol boʻladi. Ikki mamlakat FA lari va ularning intlari ilmiy aloqalari yoʻlga qoʻyilgan. 2001 y. fev.da Toshkentda ochilgan R. xalqaro ilmiy va madaniy hamkorlik markazi ("Roszarubejsentr")ning vakolatxonasi zimmasiga aniq gumanitar masalalarni hal qilish vazifasi kjlatilgan. "Roszarubejsentr" bilan Oʻzbekiston BA oʻrtasida tuzilgan shartnomaga binoan turli tadbir, kecha va koʻrgazmalar oʻtkazish odat tusiga kirgan. Madaniyat va sanʼat, xususan, tasviriy va amaliy sanʼat vakillari oʻzaro ijodiy aloqa qilib turadilar, jumladan, 2003 y. Moskvada J. Umarbekov va b. oʻzbek rassomlarining koʻrgazmalari uyushtirildi. 1997 y.dan boshlab Oʻzbekiston BA Moskvadagi Rassomlar markaziy uyida har yili oʻtkaziladigan nufuzli xalqaro koʻrgazmaning doimiy ishtirokchisidir. OʻzR dagi Rus madaniyat markazi va "Uzbekistan—Rossiya" doʻstlik jamiyatining faoliyati madaniy aloqalarni rivojlantirish va kengaytirishga yordam beradi.<ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn oxiri -->