Facebook: Versiyalar orasidagi farq

Facebook — dunyodagi eng yirik ijtimoiy tarmoqlardan biri. Uni Mark Zukerberg Harvard universitetida oʻqib yurgan kezlarida — oʻquv yurti yotoqxonasidagi hamxonalari — Eduardo Saverin, Dastin Moskovits hamda Kriss Hyuzlar bilan birgalikda [[2004-yil]]da yaratishgan. Saytning butun dunyoda ommalashib ketgani bois, Mark TsukerbergZukerberg 23 yoshida sayyoramizning eng yosh milliarderi deya tan olindi.

Facebookni yaratish fikri Mark TsukerberggaZukerbergga Nyu-Hemshirdagi Philips Exeter Academy maktabida oʻqib yurgan kezlarida keladi. Oʻsha vaqtlarda maktabda har yili oʻquvchilarning rasmi va manzili qayd etilgan qoʻllanma chop etilardi. (Tom maʼnoda „yuz kitobi“, „yuz sahifasi“, „face book“). Harvardga oʻqishga qabul qilingan TsukerbergZukerberg oliy taʼlim muassasasi maʼmuriytiga analog tarmoq resursini yaratish gʻoyasi bilan chiqadi. Biroq taʼlim muasassasi bu inavatsion gʻoyani baʼzi sabablarga koʻra rad etdi.

TsukerberZukerber 2003-yilning 28-oktabr kuni, Facemash internet sahifasi uchun kod yozadi va unda Harvard universiteti kompyuter tarmogʻiga kirib koʻchirib olingan, shaxsiy rasmlarni nashr qiladi. Facemashda 450 ta tashrif qayd etiladi va tashrif buyurvchilar TsukerbergZukerberg tomonidan qoʻyilgan, ikkita rasmni bir biriga qiyoslab, birini tanlash orqali 22 000 ta rasmni koʻrib chiqishadi. Sayt qisqa muddat ichida ommalashib ketadi, biroq Harvard maʼmuriyati tomonidan yopib qoʻyiladi. TsukerbergniZukerbergni esa maʼmuriyat xavfsizlik qoidalarini buzishda, mualliflik huquqini poymol qilishda hamda insonning shaxsiy hayotiga daxl qilganlikda ayblab, oʻqishdan haydashga qaror qiladi. Keyinchalik esa ayblov bekor qilinadi. TsukerberZukerber ilk loyihasidayoq hammaning diqqat markaziga tushib qoladi. Facemashda boʻlib oʻtgan loyihani muhokama qilish maqsadida, oʻzining guruhdoshlariga alohida sayt yaratadi.

Keyingi semestrdan boshlab, TsukenbergZukenberg yangi veb-sahifa uchun kod yoza boshlaydi. Unga „Harvard Crimson“da Facemash muajorolari haqida yozilgan maqola ilhom bagʻishladi.

Va nihoyat 2004-yilning 4-fevralida TsukerbergZukerberg Thefacebookni www.thefacebook.com internet manzilida joylashtiradi. Gʻoya Facebook nomini oladi, bu Markning eski maktab davridagi hotiralari bilan bogʻliqdir.

Saytning internetga joylashtirilganiga olti kun boʻlganda, Harvardning yuqori kurs talabalari Kameron Uinklvoss, Tayler Uinklvoss va Divya Narendalar TsukerbergZukerberg ustidan universitetning „Harvard Crimson“ gazetasiga arz qilishadi. Arzdorlarning fikricha TsukerbergZukerberg ularga HarvardConnection.com deya nom olinishi kerak boʻlgan saytni yaratishga koʻmak berishini aytgan, biroq Mark ularning maqsadlaridan oʻzining saytini yaratish ustida foydalangan. Tergov ishlari boshlanib ketadi bu hatto, TsukerbergniZukerbergni sudga tortilishigacha borib yetadi.

Ijtimoiy tarmoqga aʼzo boʻlish Harvard talabalari uchun avvaliga cheklangan boʻlib, cheklov olingandan soʻng undan universitetning yarmidan koʻp talabalari roʻyxatdan oʻtishadi. Tez orada saytning faoliyat yuritishida TsukerberggaZukerbergga yordam uchun, moliyaviy direktor — Eduardo Saverin, dasturchi — Dastin Moskovits, badiiy rassom — Endryu Mak-Kolum va Kris Hyuzlar qoʻshiladi. Avvaliga thefacebookdan faqat Harvard universiteti talabalarigina foydalana olishardi holos. 2004-yilning mart oyidan boshlab Thefacebook Stenford, Yelya va Kolumbiya universitetlarigacha, keyinchalik Ligi Plyusha, Boston, Nyu-York universitetlarida va Massachustet texnologiya institutida, shuningdek AQSH va Kanadaning koʻpgina oliygohlarida ommalshib ketdi. Saytdan AQSHning har qanday .edu elektron manzil domeni boʻlgan taʼlim muassasasi foydalanish huquqini qoʻlga kiritdi.

2004-yilning iyun oyida Facebook Palo-Alto (Kaliforniya)ga koʻchib oʻtadi. Bu yerlarga kelishdan oldin, TsukerbergZukerberg va Saverin Manxettandagi Xitoy restoranlaridan birida Shon Parker bilan tanishib qolishadi. Bir necha xaftadan soʻng esa esa ular Shon Parker bilan Palo-Altoda uchrashib qolishadi. 2004-yilning oʻrtalarida facebook kompaniya sifatida roʻyxatdan oʻtadi va Parker uning birinchi prezidenti lavozimini egallaydi. Oʻsha oyning oʻzida „PayPal“ tizimi asoschisi Piter Til saytga investitsiya kiritadi. Aynan Shon facebook uchun Piter Til va Rid Hoffman kabi investorlarni jal qilgan. Parkerning investitsiya kiritishdan koʻzlagan maqsadi, Mark uchun direktorlar kengashidagi joriy 5 ta joyni 3 taga kamaytirish boʻlgan. Piter Tilning aytishicha Shon, kompaniyadagi u koʻrgan birinchi potensial inson ekan. „Mark, Shondan zarracha shubxalangan paytlarda, Shon bu shubhalarni darxol bartaraf qilar edi“ deydi Piter Til. Piter facebookni 2005-yilda tark etadi. Biroq, TsukerberZukerber bilan muntazam koʻrishib turadi.