Muhammad Shayboniy: Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
Tahrir izohi yoʻq
Qator 11:
| Janr = [[Gʻazal]]
| Magnum opus =
}}
}}'''Muhammad Shayboniy''' ([[1451|1451-yil]]—[[1510|1510-yil]] [[12-dekabr]], [[Marv]]) - taniqli oʻzbek shoiri, davlat arbobi, oʻzbekxonlar sulolasining asoschisi, «[[hazrati imomuz-zamon xalifatur-rahmon]]» (zamona imomi va xalifasi) unvoniga erishgan. Muhammad Shayboniy [[Shayboniylar]] deb ataluvchi yirik sulolaning asoschisidir.
{{Buxoro hukmdorlari}}
}}'''Muhammad Shayboniy''' ([[1451|1451-yil]]—[[1510|1510-yil]] [[12-dekabr]], [[Marv]]) - — taniqli oʻzbek shoiri, davlat arbobi, oʻzbekxonlar sulolasining asoschisi, «[[hazrati imomuz-zamon xalifatur-rahmon]]» (zamona imomi va xalifasi) unvoniga erishgan. Muhammad Shayboniy [[Shayboniylar]] deb ataluvchi yirik sulolaning asoschisidir.
 
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn boshi -->
'''Shayboniyxon''', Sulton Muhammad Shayboniyxon (1451— 1510)  — shayboniylar sulolasi asoschisi. Abulxayrxonning nabirasi, Shohbudogʻ sultonning oʻgʻli. Abulxayrxon unga Shohbaxt deb laqab qoʻygan. Otasining erta vafotidan soʻng , bobosining qaramogʻida qolgan Sulton Muxammad Shaybon Boyshayx otaligʻida voyaga yetgan. U 15-a. 80y.larida Abulxayrxon vafotidan soʻng Dashti Qipchoqning asosiy hududida oʻz hukmronligini oʻrnatmoqchi boʻlgan. Sh. 1490 y.lardan oʻzaro kurashlar va ichki nizolar tufayli tobora zaiflashib borayotgan Temuriylar hududi boʻlgan Movarounnaxrda ham oʻz hukmronligini oʻrnatish uchun harakat boshlagan. 15-a. oxiri  — 16-a. boshlarida Movarounnahrga qilgan yurishlari natijasida hokimiyat boshqaruvi uning qoʻliga oʻtgan. U uzbek, fors tillarida gʻazal, ruboiylar ham bitgan. Uning ana shu gʻazal, ruboiylaridan ayrimlari va "Baxrul„Baxrul xudo"xudo“ nomli dostoni, oʻgʻli Temur sultonga atab yozgan pandnasihatlardan iborat kitobi (yagona nusxasi Turkiyada saklangan) bizgacha yetib kelgan. Sh. Turkistonning Sigʻnoq, Sabron, Yassi sh.larini ham oʻz qoʻl ostiga kiritgan. 1504 y. Hisor, Qunduz, Badaxshon, Balx, 1505 y.da Xorazm, 1507 y.da Hirot ham Sh. qoʻl ostiga oʻtgan. Keyinroq Eronning Mashhad va Tuye sh.larini ham egallagan. 1510 y.da Marv yaqinidagi Mahmudobod qishlogʻida Eron shohi Ismoil Safaviyning 12 ming kishilik askari bilan Sh. qoʻshini oʻrtasidagi jangda uning qoʻshinlari magʻlubiyatga uchragan va Sh.ning oʻzi ham halok boʻlgan. Uning boshsiz tanasi Samarqanddagi Baland Sufaga dafn qilingan. Baland Sufa Registon maydonida Tillakori va Sherdor madrasalari oʻrtasidagi burchakda joylashgan boʻlib, bu yerga keyinchalik boshqa shayboniylar ham dafn etilgan (q. [[Shayboniylar daxmasi]]).
 
== Adabiyot ==
Qator 24 ⟶ 26:
 
== Hayoti ==
Buxoroda tugʻilgan, mashhur hukmdor [[Abulxayrxon]]ning nabirasi. [[1501]]—[[1507]] yillarda [[Turkiston]]da markazlashgan davlat qurdi. Saroy adabiyotining mavqeini yaxshilashga uringan. U haqda «[[Tarixi gizida yoki Nusratnoma]]», [[Binoiy]]ning «[[Shayboniynoma]]», [[Hasanxoja Nisoriy]]ning «[[Muzakkiri ahbob]]», [[Muhammad Haydar]]ning «[[Shayboniynoma]]» va «[[Boburnoma]]» asarlarida maʼlumotlar bor. [[Alisher Navoiy]] ham oʻzining «[[Majolisun-nafois]]» asarida shoir asarlari haqida maʼlumot beradi.
 
{{oʻzbek adabiyoti|bosqich_4=yorit}}
 
== Ijodi ==
«Devon»„Devon“ tartib bergan, u [[Istanbul]]da [[Tirqori]] saroyi muzeyida saqlanadi, undan koʻchirilgan nusxa [[OʻzMU]] Oʻzbek mumtoz adabiyoti kafedrasining qoʻlyozmalar jamgʻarmasida mavjud.
 
Shoir ijodi yuzasidan xorijiy olimlar F.Koʻprulu, Y.Ekman, O.Akbiyik, Yo.Qorasovning tadqiqotlari maʼlum. Oʻzbek olimlari E.Axmadxoʻjaev va I.Bekjon uning «[[Bahrul-hudo]]» nomli qasidasini topishdi. Aspirant Sharipova M. «Shayboniy„Shayboniy gʻazallari poetikasi»poetikasi“ mavzuida nomzodlik dissertatsiyasi (ilm.rahbar prof. H.Boltaboev) tayyorlamoqda.
 
== Ilmiy adabiyot ==
* Ahmedov B. Tarixdan saboqlar.  — T.: Oʻqituvchi, 1994;
* Fitrat. XVI asrdan soʻngra oʻzbek adabiyotiga umumiy bir qarash. Kitobda: Tanlangan asarlar. 2-jild.  — T.: Maʼnaviyat, 2000.
* A.Ibrohimov. Bizkim, oʻzbeklar… -T.: Sharq, 1999. B.29-46.
 
Qator 42 ⟶ 44:
[[Turkum:Shayboniylar]]
[[Turkum:Shoirlar]]
[[Turkum:Buxoro hukmdorlari]]
{{OʻzME}}