'''Archa''' (luniperus{{lang|la|''Juniperus''}}) — [[sarvdoshlar]] oi-lasiga[[oila (biologiya)|oila]]siga mansub doim yashil [[daraxt]] va [[buta-]]lar turkumi[[turkum]]i. 70 ga yaqin turi[[tur (biologiya)|tur]]i bor. A. [[bir jinsli gul|bir jinsli]], [[bir uyli oʻsimliklar|bir]] yoki [[ikki uyli oʻsimliklar|ikki uyli]], shamol yorda-midayordamida changlanuvchi, [[ignabargli oʻsimliklar|ignabargli o‘simlik]]. A.ning erkaklik qubbasi sarg‘ish, 3 — 6 changdonli qipiqsimon changchilar-dan tashkil topgan. Urg‘ochi qubbalari yashil bo‘lib, qarama-qarshi yoki ol-dinma-keyin o‘rnashgan urug‘chibarg va urug‘kurtaklardan iborat. Qubbalari yumaloq (diametri 5 — 20 mm), ichi-da 1 — 10 dona urug‘ bor. A. mart—may oylarida gullaydi. Mevasi qo‘ng‘ir, ik-kinchi yili (sent. — noyabrda) pishib, qish yoki bahorda to‘kiladi. A. urug‘ini yaxshi undirish uchun uni yezda strati-fikatsiya qilib, kuzda sepiladi. 2 — 3 yoshli ko‘cha-ti ekiladi. A.ning ko‘pchiligi o‘rta min-taqalarda o‘sadi. Ba’zi turla-ri tropik hududlardagi tog‘larda ham uchraydi. I. semiglobosa (sovur A.), I. turkestanica (o‘rik A.), I. sabina (qora A.) va I. seravschanica (Zarafshon A.) kabi turlari O‘rta Osiyo, xususan O‘zbekiston tog‘larida tarqalgan bo‘lib, maxsus ar-chazorlarni tashkil qiladi. A.ning xo‘jalikdagi ahamiyati katta. Yog‘ochi me’morlikda, o‘ymakorlikda va qalam yasashda ishlatiladi. Ba’zi turlaridan xushmanzara o‘simlik sifatida foydala-niladi. Qubbalaridan turli moddalar (efir moyi, qatron, qand, mum va orga-nik kislotalar) olinadi. Qubbasining damlamasi tabobatda siydik haydovchi, balg‘am ko‘chiruvchi va ovqat hazm qilishni yaxshilovchi dori sifatida ishlatiladi. O‘rta Osiyodagi turlaridan olinadigan efir moyining sedrol fraksiyasi esa jarohatni, suyakning teshilib oqishini davolashda qo‘llaniladi.
== Adabiyotlar ==
* [[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
{{stub}} {{no iwiki}} <!-- Bot tomonidan yaratildi -->
