|
'''Yeryongʻoq''', Xitoy yongʻogʻi ({{lang|la|''Arachis hupogaea'' L.}}) — dukkaqdoshlar[[dukkakdoshlar]] oilasiga[[oila (biologiya)|oila]]siga mansub [[bir yillik oʻsimliklar|bir yillik oʻsimlik]], [[moyli ekinlar|moyli ekin]]. 10 dan ortiq turi bor. Oʻzbekistonning sugʻoriladigan mintaqalarida oddiy turi ekiladi. Vatani — Jan.[[Janubiy Amerika]] ([[Braziliya]]). 16-a.da Jan. Amerikadan Osiyoga[[Osiyo]]ga, soʻng Yevropaga[[Yevropa]]ga (Xitoydan[[Xitoy]]dan) tarqalgan. Ye. yo. [[Hindiston]], Xitoy, [[Myanma]] (Birma), [[Yaponiya]], [[Markaziy Afrika|Markaziy]] va Shim.[[Shimoliy Afrika]], [[AQSH]], [[Oʻrta OsiyodaOsiyo]]da ekiladi. Jahon boʻyicha umumiy ekin mayd. 24,7 mln. ga, oʻrtacha hosildorligi 13,4 s/ga, yalpi hosili 33 mln.t(1999).
E.yo.ning ildizi[[ildiz (oʻsimlik)|ildiz]]i oʻq iddiz, tuproqqa 2 m. chuq.ga kirib boradi, [[Azot toʻplovchi mikroorganizmlar|azot toʻplovchi]] tugunaklar hosil qiladi. Poyasi[[Poya]]si oʻtsimon, bal. 50—60 sm, shoxlangan, tik, yon shoxlari yer bagʻirlab oʻsadi. Bargi[[Barg]]i murakkab, juft patsimon, yoki teskari tuxumsimon shaklda. Har bir barg qoʻltigʻida gultoʻplam (shingil) joylashgan. Gullari[[Gul]]lari ikki jinsli, kapalaksimon; rangi sariq, zargʻaldoq. Yer tagidagi gullari ([[kleystogamiya|kleystogamli gullar]]) ochilmaydi, oʻzidan changlanadi. Yer ustidagi gullari esa chetdan changlanadi. Guli changlangandan keyin tugunchasi avval tik, soʻng pastga qarab oʻsadi, 8—10 sm chuqurlikda tuproqqa kirib boradi va meva ([[dukkak]]) tugadi. Dukkagida 1—6 gacha urugʻi[[urugʻ (oʻsimliklar)|urugʻ]]i boʻladi. 1000 dona urugʻining vazni 200—1500 g (oʻrtacha 400—500 g). Dukkagi chatnamaydi. Bir tupda 700 gacha dukkak boʻladi. Ye.yo.— issiqsevar, namsevar, yorugʻsevar va qisqa kun oʻsimligi. Qumoq va unumli tuproqlarga[[tuproq]]larga talabchan, [[shoʻrlangan tuproqlar|shoʻrlangan]] va botqoqlangan yerlarda yaxshi oʻsmaydi. Urugʻi 12—15° da unib chiqadi, maysasi — G sovuqda nobud boʻladi. Oʻsuv davri 150—170 kun. Oʻzbekistonda Ye.yo. sugʻoriladigan yerlarga ekiladi, hosildorligi 20—40 s/ga.
E.yo. mevasi tarkibida 48—66% yogʻ va 23—38% oqsil, 22% gacha uglevodlar bor. Urugʻi aksariyat qovurilgan (dukkagi bilan yoki tozalanib) holda isteʼmol qilinadi. Urugʻi va yogʻi[[yogʻ]]i qandolatchilik mahsulotlari (xolva, konfet) i. ch.da ishlatiladi. Ye. yo. tuproqda biol. azot toʻplab, tuproq unumdorligini oshiradi.
Agrotexnikasi chopiq qilinadigan ekinlarnikiga oʻxshash. 2—3 marta haydalib boronalangan maydonlarga bahorda (apr. oxirida) ekiladi. Fosforli va azotli oʻgʻitlarga talabchan. Urugʻi yoki dukkagi makkajoʻxori yoki chigit seyalkalarida keng qatorlab (60—70 sm) 70x10, 70x15 sxemasida har uyaga 7—8 yoki 4—5 tadan urugʻ tashlab 5—7 sm chuqurlikka ekiladi. Gektariga 70— 100 kg urugʻlik sarflanadi. Oʻsish davrida 4—6 marotaba sugʻoriladi. Qator oralariga ishlov beriladi, oʻsuv davrida 2—3 marta chopiq qilinadi, ildiz boʻgʻzi tuproq bilan koʻmilsa hosildorlik ancha oshadi.
Navlari[[Nav]]lari: Toshkent 112, Toshkent 32, Perzuvan 4612, Qibray 4.
Kasalliklari[[Kasallik]]lari va zararkunandalari: asosan kasallik va za-rarkunandalardanzararkunandalardan kam zararlanadi. Oʻrgimchakkana xavfli zararkunanda hisoblanadi.
== Adabiyot ==
{{manbalar}}
{{stub}}
{{no iwiki}} <!-- Bot tomonidan yaratildi -->
[[Turkum:Ikki pallali oʻsimliklar]]
[[Turkum:Xona oʻsimliklari]]
|
