Malavi: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
Shrikarsan (munozara | hissa) Removing Link FA template as it is now available in wikidata |
k clean up, replaced: km2 → km² using AWB |
||
Qator 5:
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn boshi -->
'''Malavi''' (Malawi), Malavi Respublikasi (Republic of Malawi) — Sharqiy Afrikadagi davlat. Mayd. 118,5 ming
== Davlat tuzumi ==
M. — respublika. Buyuk Britaniya boshchiligidagi Hamdoʻstlikka kiradi. Amaldagi konstitutsiyasi 1995 y. 17 mayda qabul qilingan. Davlat boshligʻi — prezident (1994 y.dan Bakili Muluzi), u umumiy ovoz berish yoʻli bilan 5 y. muddatga saylanadi, faqat bir marta qayta saylanishi mumkin. Qonun chiqaruvchi hokimiyatni Milliy majlis, ijroiya hokimiyatni esa prezident bilan hukumat amalga oshiradi.
== Tabiati ==
M. hududining koʻp qismini 3 ming m gacha balandlikdagi yassitogʻlik egallaydi. Mulanje massivi deb atalgan yassitogʻlik chuqur botiqlik sari tik tushib boradi, uning tubida Nyasa koʻli joylashgan. Toshkoʻmir, boksit, apatit konlari bor. Niobiy rudasi, berilliy, oltin, grafit, asbest, qalay, titan, stronsiy, muskovitli mayda konlar maʼlum. Iqlimi — ekvatorial, mussonli: yozi seryogʻin (noyab.dan apr.gacha), qishi quruq. Eng iliq oyi (noyab.)ning oʻrtacha t-rasi balandliklarda 20—30°, past joylarda 27° gacha, eng salqin oyi (iyul) ning t-rasi 14— 19°. Oʻrtacha yillik yogʻin
Aholisi, asosan, bantu xalqlarining sharqiy guruhiga mansub. Markaziy r-nlarda malavi, jan.da makua, lomve, vayao, suaxili va b. xalqlar yashaydi. Aholining yarmiga yaqini mahalliy anʼanaviy dinlarga eʼtiqod qiladi, 40% xristian va 10% musulmon. Chiche-va (malavi) va ingliz tillari — rasmiy. Aholining 9% shaharlarda istiqomat qiladi. Yirik shaharlari: Blaktayrlimbe, Zomba, Lilongve.
== Tarixi ==
Qator 26 ⟶ 23:
1944 y. M.da dastlabki siyosiy tashkilot — Nyasalend Afrika kongressi (NAK) tuzildi. U tub aholining ijtimoiy huquklarini kengaytirishni oʻz oldiga maqsad qilib qoʻydi. 50-y.lar boshlarida NAK Markaziy Afrika mamlakatlaridagi milliy ozodlik kurashini boshqardi. Rodeziya va Nyasalend federatsiyasi tuzilgach (1953), bu federatsiyani tarqatish va Nyasalendga mustaqillik berishni talab qildi. Milliy ozodlik harakati 1959 y. qoʻzgʻolonga aylandi. Mustamlaka hokimiyati qoʻzgʻolonni shafqatsizlik bilan bostirdi, rahbarlarini konslagerlarga joʻnatdi. Lekin milliy ozodlik harakatini tuxtata olmadi. 1959 y. NAK oʻrniga M. kongressi partiyasi tuzildi. 1961 y. mustamlakachilar yon berishga majbur boʻldi. M.da konstitutsiya joriy qilinib, barcha nyasalendliklarga saylov huquqi berildi. 1961 y. saylovda qonun chiqaruvchi kengashdagi koʻpchilik oʻrinni M. kongressi partiyasi oldi. 1963 y. Rodeziya va Nyasalend federatsiyasi tarqatib yuborildi. 1964 y. 6 iyuldan Nyasalend Malavi nomi bilan mustaqil davlat boʻldi. 1966 y.iyudsa M. Respublikasi eʼlon qilindi. 1971 y.dan 1994 y.gacha M.dagi birdan bir siyosiy partiya — M. kongressi parti-yasining raisi Xastings Kamuzu Banda M. prezidenti buldi. 1994 y. 17 mayda mamlakat tarixida birinchi marta kup partiyali asosda prezident va parlament saylovi oʻtkazildi. Birlashgan demokratik front partiyasining raisi Bakili Muluzi prezident lavozimiga saylandi. M. — 1964 y.dan BMT aʼzosi. Milliy bayrami — 6 iyul — Mustakillik kuni (1964).
== Siyosiy partiyalari, kasaba uyushmalari ==
M. kongressi partiyasi, 1959 y.da tuzilgan; Birlashgan demokratik front partiyasi, 1993 y.da tashkil etilgan; Demokratiya uchun alyans siyosiy uyushmasi, 1992 y.da asos solingan. M. kasaba uyushmalari kongressi, 1964 y. tashkil etilgan.
== Xoʻjaligi ==
M. — iqtisodiy jihatdan qoloq agrar mamlakat. Yalpi ichki maqsulotda q.h.ning ulushi 28%, sanoatning ulushi 14,5%. Iqtisodiyotning negizi — q.x. Jami q.x. mahsulotining 85%ni mayda dehqon xoʻjaliklari yetishtiradi. Choy, tamaki, yer yongʻoq, shakarqamish, paxta, tung , kauchuk, ichki ehtiyoj uchun makkajoʻxori, oq joʻxori, tariq, sholi, maniok, kartoshka ekiladi. Chorvachiligi suyet rivojlangan. Qoramol, qoʻy, echki, choʻchqa boqiladi. Koʻl va daryolarda baliq ovlanadi.
Sanoat, asosan, q.x. xom ashyosini qayta ishlash korxonalaridan iborat. Sement, qand z-dlari, tamaki, toʻqimachilik, paxta tozalash, tikuv f-kalari, hunarmandchilik ustaxonalari bor. Oʻrmon xoʻjaligida qurilishbop yogʻoch tayyorlanadi. Yiliga 414 mln. kVtsoat elektr energiyasi hosil qilinadi. Transporti unchalik rivojlanmagan. T.y. uz. — 789
Tibbiy xizmat tuzilmasida davlat sogʻliqni saklash muassasalari bilan bir qatorda xususiy shifoxona va kasalxonalar ham bor. Mamlakatda 200 vrach ishlaydi. Shifokorlar chet ellarda tayyorlanadi.
Qator 48 ⟶ 43:
Meʼmorligi va tasviriy saiʼati. M. xalqlarining qad. madaniyati haqida koʻp narsa maʼlum emas. Oʻnlab km ga choʻzilgan koʻhna irrigatsiya inshootlarining qoldiqlarigina topilgan. Nyanja va cheva xalqlarining asosiy manzilgohlari toʻsiq bilan oʻralgan va imoratlar zich qurilgan qishloqdan iborat boʻlgan. Ngoni elatining kulbalari sirtiga taqasimon ogʻilxonalar qurilgan va toʻqima devorli uylar tarzida joylashtirilgan. Uy devorlari loy bilan suvaladi va kulohsimon tomiga xashak yoki qamish yopiladi. Keyinroq uylar toʻrtburchakli va derazali qilib kurila boshlagan, toʻqima eshiklar oʻrnatilgan. Ayrim uylarning devorlariga qizil va oq boʻyoklar bilan jonivorlar tasviri yoki naqshlar ishlangan. Devorlarni yomgʻir va quyosh nuridan saklash uchun uy atrofiga peshayvonlar qurilgan. 20-a.ning 2-yarmidagina shaharlarda zamonaviy binolar paydo boʻldi. Badiiy hunarmandchilikning kulolchilik va yogʻoch oʻymakorligi turlari yoyilgan. Sopol idishlar qizil rangga boʻyaladi, baʼzan grafit bilan jilo beriladi. Yogʻochdan turli buyumlar va idishlar yasaladi, ularga jonivor va qush tasviri tushirilib, qizil va qora rangga boʻyab qoʻyiladi.
== Musiqasi ==
Qator 57 ⟶ 51:
{{Davlat oynasi|
== Manbalar ==▼
{{manbalar}}▼
{{OʻzME}}
[[Turkum:Afrika]]
Qator 63 ⟶ 60:
[[Turkum:BMT aʼzolari]]
▲== Manbalar ==
▲{{manbalar}}
{{
| |||