Sudan: Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
DastyorBot (munozara | hissa)
k noyab. → noyabr
IanraBot (munozara | hissa)
k clean up, replaced: km2 → km² using AWB
Qator 1:
{{Maʼnolari|Sudan (maʼnolari)}}
[[Tasvir:sudan (orthographic projection) highlighted.svg|thumb|]]
{{Sudan_info}}
 
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn boshi -->
'''Sudan''', Sudan Respublikasi (Jumhuriya asSudan) — Afrikaning shim.sharqida joylashgan davlat. Mayd. 2,5 mln. km2km². Aholisi 37,09 mln. kishi (2002). Poytaxti — Hartum sh. Maʼmuriy jihatdan 26 shtatga boʻlinadi.
 
 
== Davlat tuzumi ==
S — respublika. Amaldagi konstitutsiyasi 1998 y. 30 iyunda kabul qilingan. Davlat boshligʻi — prezident (1993 y.dan Umar Hasan Ahmad alBashir), u toʻgʻri va yashirin ovoz berish yoʻli bilan 5 y. muddatga saylanadi. Qonun chiqaruvchi hokimiyatni Milliy assambleya (parlament), ijrochi hokimiyatni prezident tayinlaydigan hukumat amalga oshiradi.
 
 
== Tabiati ==
S hududining katta qismi bal. 300—1000300–1000 m boʻlgan plato; shim.
 
da uning talaygina qismida Liviya va Nubiya choʻllari, jan.da Markaziy Afrika togʻligi (eng baland joyi — Kinyeti togʻi, 3187 m), gʻarbda Darfur va Kordofan platolari, sharkda Efiopiya togʻligining etaklari joylashgan. Kizil dengiz sohili — ensiz pasttekislik. Mis, oltin, xromit, temir, marganets rudalari, neft, marmar, gips konlari bor. Iklimi — shim.da tropik choʻl iqiimi, issiq va qurgʻoqchil, jan.da ekvatorial, mussonli. Hartumda oʻrtacha tra yanvar
Qator 18 ⟶ 16:
da 22°, iyulda 33°. Iillik yogʻin shim.
 
da 20 &nbsp;mm gacha, mamlakat oʻrta qismida .100—300 100–300&nbsp;mm, jan.da 1000 &nbsp;mm dan ortiq. Asosiy daryosi — Nil va uning irmoklari — Oq Nil va Koʻk Nil. Daryolardan ekinzorlarni suyurishda, yuk tashishda va gidroenergiya olishda foydalaniladi. S. jan.dagi baland boʻyli oʻtlar oʻsuvchi savannalarda qizil ferralit va alferrit tuproklar, shim.roqdagi choʻlga aylangan quruq savannalarda qizilqoʻngʻir va qizgʻish qoʻngʻir tuproklar, ayrim joylarda qoramtir ogʻir tuproqlar tarqalgan. Tropik, gidromorf va allyuvial tuproqlar ham uchraydi. Jan.da va togʻlarda tropik oʻrmonlar bor, baobab va akatsiya koʻp. Hayvonot dunyosi boy: kiyik, gʻizol, jirafa, fil, qoplon, arslon, begemot va b., qushlardan tuyaqush, marabu, sesarka, sudralib yuruvchilardan piton, daryolarda timsoh, har xil baliklar bor. Boma, Dinder, Nimule, Sautern milliy bogʻlari, Erkovit qoʻriqxonasi tashkil etilgan.
 
Aholisining aksariyati arablar. Nil vodiysida nubiylar, shim.sharqida bejalar, shuningdek, dinka, azande, nuer, shilak xalqlari ham yashaydi. Shahar aholisi 35%. Rasmiy til — arab tili. Rasmiy din — islom. Xristianlar ham bor. Yirik shaharlari: Hartum, Omdurman, Shim. Hartum, PortSudan, Juba, AlUbayd.
 
 
== Tarixi ==
Qator 29 ⟶ 26:
 
da prezident va parlament saylovlari oʻtkazildi. U.H.A. alBashir yana S. prezidenti etib saylandi. S. 1956 y.dan BMT aʼzosi. Milliy bayrami — 1 yanvar — Mustaqillik kuni (1956). OʻzR suverenitetini 1991 y. 30 dek.da tan olgan.
 
 
== Siyosiy partiyalari, kasaba uyushmalari ==
AlUmma ("Millat") partiyasi, 1945 y. asos solingan; Birlashgan demokratik partiya, 1967 y. tuzilgan; Milliy kongress partiyasi, 1999 y. tashkil etilgan. S. ishchi kasaba uyushmalari federatsiyasi, 1950 y. asos solingan, Xalqaro arab kasaba uyushmalari konfederatsiyasi va Afrika kasaba uyushma birligi tashkilotiga kiradi.
 
 
== Xoʻjaligi ==
Qator 41 ⟶ 36:
 
Sanoatida mehnatga layoqatli Agʻolining 5% band boʻlib, u asosan mahalliy qishloq xoʻjaligi. xom ashyosini qayta ishlash va yogʻochsozlik korxonalaridan iborat. Oziqovqat sanoatida yogʻ, sut, qandshakar, konserva z-dlari, yengil sanoatda toʻqimachilik, poyabzal, paxta tozalash, shuningdek, mashinasozlik va metallsozlik, kemasozlik, neft, sement, mineral oʻgʻit ishlab chiqarish. korxonalari bor. Oz miqdorda oltin, uran, xrom, temir, marganets rudalari va gips qazib olinadi. Keyingi davrda neft qazib chiqarish koʻpaydi. Dengiz suvidan tuz ajratib olinadi. Yiliga oʻrtacha 1,33 mlrd. kVtsoat elektr energiya hosil qilinadi. Asosiy sanoat markazlari: Hartum, Omdurman, PortSudan, Atbara, VodiyMadoni. T.y. uzunligi 5,5 ming km, avtomobil yoʻllari uz. 21,4 ming km. Asosiy dengiz porti PortSudan. Nil va uning irmoqdarida kema qatnaydi. Hartumda xalqaro aeroport bor. Chetga paxta, xom neft, oq joʻxori, aqoqiyo, yer yongʻoq, kunjut, chorva mollari chikaradi, chetdan mashina va uskuna, bugdoy, neft mahsulotlari, transport vositalari, doridarmon oladi. Saudiya Arabistoni, Xitoy, Buyuk Britaniya, Germaniya, AK.Sh, Yaponiya, BAA bilan savdo qiladi. Pul birligi — sudan dinori.
 
 
== Tibbiy xizmati ==
Vrach va farmatsevtlar Hartum universitetining davolash va farmatsevtika ftlarida, oʻrta malakali tibbiyot xodimlari 14 tibbiyot maktab va kollejlarida tayyorlanadi. Shim. Hartumda oʻrta maʼlumotli veterinariya mutaxassislari tayyorlaydigan 2 y.lik institut (maktab) bor.
 
 
== Maorifi, ilmiy va madaniy-maʼrifiy muassasalari ==
Qator 51 ⟶ 44:
 
Matbuoti, radioeshittirishi va telekoʻrsatuvi. S.da bir kancha gaz. va jurnali nashr etiladi. Yiriklari: "AlAyyom" ("Kunlar", arab tilida chiqadigan kundalik gaz., 1953 y.dan), "AlQuvvat alMusallaxa" ("Qurolli kuch lar", kundalik gaz., 1969 y.dan), "Assahafa" ("Matbuot", arab tilida chikadigan kundalik gaz., 1962 y.dan), "Sudan standard" ("Sudan bayrogʻi", ingliz tilida haftasiga 2 marta chikadigan gaz., 1973 y.dan), "Sudan nush" ("Bugungi Sudan", ingliz tilida chiqadigan oylik jurnali, 1976 y.lan). S. axborot agentligi (SUNA) hukumat axborot mahkamasi, 1970 y. asos solingan. Davlat Milliy radioeshittirish va telekoʻrsatuv korporatsiyasi mavjud.
 
 
== Adabiyoti ==
Qator 61 ⟶ 53:
 
Musiqasi koʻpgina xalqlarning musiqiy anʼanalarini oʻz ichiga oladi. S. cholgʻu asboblari xilmaxil. Lirashmon torli tambur va uning turlari — kisir (nubiylarda), benebene (Gʻarbiy S.da), bangiya (Sharqiy Sda), tom (Jan. Sda); torlikamonli umkiki, tor (toʻrtburchak doira), turli barabanlar — dolyuka (loy baraban), dingir (suv toʻddirilgan baraban), taba va b. Janubiy S.dagi dinka, nuer, shilluk va b. xalqlarning baraban ansambllari bor. Puflab chalinadigan asboblar: zumbara (metall nay), penax (qovoq poʻsti), garin (shox), qamish naylar va b. Gʻarbiy Sdagi koʻpgina qoʻshiqlar raqs bilan birga ijro etiladi. Xasis, jarrari, mardum raqsqoʻshiklari koʻchmanchi chorvador turmushi va mehnati bilan bogʻliq. Shuningdek, qiroat, azon, madhiya, zikr kabi janrlari ham mavjud. Mixera bitAbbud, Sharifa bitBilol kabi xonandalar vatanni, mustaqillik yoʻlidagi kurashchilarni madh etuvchi qoʻshiklari bilan mashhur boʻlgan. Keyingi yillarda mamlakat jan. bilan shim. anʼanalari yaqinlashuvi natijasida turli musiqiy uslublarning oʻzaro taʼsiri kuchaydi. Milliy folklor ansambli, Musiqa va teatr instituti tashkil topdi. Musiqa arboblaridan kompozitor va xonandalar Muhammad alAmin, I. alKoshif, M. Vardi, A. Shuraxbil, kompozitor va dirijyor A. Marjonni koʻrsatish mumkin.
 
 
== Teatri ==
S. teatr sanʼati arab madaniyati ruxida. 1936 y. Teatr jamiyati tashkil etilib, u avval maktablarda ish olib bordi. 1940 y.dan ommaviy spektakllar namoyish eta boshladi. 1950 y. jamiyat negizida drama va musiqa truppalari arab tilida spektakllar qoʻiishga kirishdi. 1961 y. Zamonaviy S. teatri, Hartum truppasi va xalq raqs ansambllari ishladi. Yosh sanʼatkorlar Misr va Italiya badiiy maktablarida taʼlim oladilar.
 
 
== Kinosi ==
Qator 73 ⟶ 63:
'''Sudan ''' (Sudan Respublikasi) poytaxti — [[Khartoum]] shahri. [[BMT]] aʼzosi
 
{{stubOʻzME}}
 
[[Turkum:Afrika]]
Qator 79 ⟶ 69:
[[Turkum:BMT aʼzolari]]
 
 
{{OʻzME}}
{{stub}}