Uganda: Versiyalar orasidagi farq

 

<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn boshi -->

 

== Davlat tuzumi ==

U. — respublika. Buyuk Britaniya boshchiligidagi Hamdoʻstlikka kiradi. Amaldagi konstitutsiyasi 1995 y. 8 okt.da qabul qilingan. Davlat boshligʻi — prezident (1986 y.dan Yoveri Museveni), u umumiy toʻgʻri ovoz berish yoʻli bilan 5 y. muddatga saylanadi. Qonun chiqaruvchi hokimiyatni Milliy majlis, ijrochi hokimiyatni hukumat amalga oshiradi.

 

== Tabiati ==

 

Aholisining 99% dan kuprogi afrikaliklar. Ular orasida eng kupi bantu tillari guruhiga mansub xalqlar (ganda, soga, nyankole, gishu, nyaruganda va b.) bulib, mamlakat markazi va jan.da, nilot xalklari (turkona, lango, acholi va b.) shim.da yashaydi. Rasmiy tillar — suaxili va ingliz tillari. Shahar aholisi 12,5%. Ahsshining 65% — katolik va protestantlar, 15% — musulmonlar; qolgan qismi mahalliy anʼanaviy dinlarga eʼtiqod qiladi. Yirik shaharlari: Kampala, Jinja, Mbale.

 

== Tarixi ==

 

lari — 20-a. boshlarida bu davlatlar ustidan Britaniya protektorati urnatildi, ular U. protektoratining muxtor provinsiyalariga aylandi. 1-jahon urushi boshlangan paytda Buyuk Britaniya butun U. xududini zabt qilib olgan edi. 20—30-y.larda boshlangan ozodlik harakati 2-jahon urushidan keyin ayniqsa avj oldi. 1952 y. U. Milliy kongress siyosiy partiyasi tuzildi. Bu partiya 1953—55 y.larda Buyuk Britaniyaning uz mustamlakachilik hokimiyatini mustaqkamlash maqsadida U., Keniya va Tanganikadan iborat Sharkiy Afrika Federatsiyasiga birlashtirish yoʻlidagi urinishlariga qarshi ommaviy harakatga rahbarlik qildi. 1962 y. 9 okt.dan U. mustaqil davlat. Kabaka (vorisiy hukmdor) Mutesa II davlat boshligʻi boʻlib qoldi. 1967 y. Milton Obote prezident buldi. 1971 y. 25 yanvarda general Idi Amin boshchiligida harbiy toʻntarish boʻlib, Obote lavozimidan olib tashlandi. Milliy majlis va xukumat tarqatib yuborildi. Siyosiy partiyalar faoliyati taqiklandi. 1971 y. fevraldan I. Amin prezident deb eʼlon qilindi. Iqtisodiyotni "ugandalashtirish", q.x.ni isloh qilish yoʻli boshlandi, armiya 3 baravar koʻpaytirildi. Ammo bu siyosat qiyinchilikka uchradi, eksport va import izdan chikdi, ekin maydonlari qisqardi, ishsizlik kuchaydi, norozilikoshdi. 1979 y. Moshi (Tanzaniya) da Milliy ozodlik fronti (MOF) tuzildi. Amin armiyasi Tanzaniyaga hujum qilganida MOF otryadlari Tanzaniya armiyasi yordamida Amin armiyasini tormor etdi. MOF muvaqqat hukumat tuzdi. 1980 y. 10—11 dek.da Milliy majlisga saylov oʻtkazildi, unda Uganda Xalq Konfessi gʻalaba qildi, partiya rahbari M. Obote yana prezident boʻlib qoldi. Hukumat "bozor munosabatlari" usullarini joriy etib, mamlakatni mushkul ahvodsan olib chiqish choralarini koʻrdi. 1985 y. harbiy toʻntarish boʻlib, M. Obote lavozimidan olib tashlandi. Harbiy kengash davlat hokimiyatining oliy organiga aylandi. 1986 y. Uganda Milliy qarshilik koʻrsatish armiyasi rahbarlari hokimiyatni qoʻlga oldilar. 1996 y. prezident va parlament saylovlari oʻtkazildi. 2000 y. 29 iyundagi referendumda aholi koʻp partiyali tizimga qarshi chiqdi va prezident Y. Museveni boshchiligidagi "Harakat" siyosiy tashkilotigina mamlakatga rahbarlik qilishini yokdadi. Anʼanaviy partiyalarga ruxsat berilgan, ammo ularning faoliyati cheklab qoʻyilgan. Yangi partiyalar tuzish taqiqlangan. U. 1962 y.dan BMT aʼzosi. Milliy bayrami — 9 okt. — Mustaqillik kuni (1962).

 

== Siyosiy partiyalari, kasaba uyushmalari ==

"Harakat", siyosiy tashkilot, Milliy qarshilik koʻrsatish harakati asosida 1998 y. tuzilgan; Demokratik partiya, 1956 y. asos solingan; Konservativ partiya, 1979 y. tashkil etilgan; U. xalq kongressi, 1960 y. tuzilgan. U kasaba uyushmalari milliy tashkiloti, 1974 y. tashkil etilgan, 16 tarmoq kasaba uyushmasini birlashtiradi, Afrika kasaba uyushma birligi tashkilotining aʼzosi.

 

== Xoʻjaligi ==

U. — iqtisodiy jihatdan zaif rivojlangan agrar mamlakat. Yalpi ichki mahsulotda q.h.ning ulushi 44%, sanoatning ulushi 17%.

 

== Qishloq xoʻjaligi ==

 

T.y. uzunligi — 1,2 ming km. Avtomobil yoʻllari uz. — 27 ming km ga yaqin. Entebbeda xalqaro aeroport bor. Chetga kofe, paxta, choy, mis, charm va teri sotadi, chetdan mashina va uskuna, transport vositalari, neft va neft mahsulotlari, sanoat va oziq-ovqat mahsulotlari oladi. Buyuk Britaniya, AQSH, Yaponiya, Niderlandiya, Keniya, Hindiston bilan savdo qiladi. Pul birligi — uganda shillingi.

 

== Tibbiy xizmati ==

 

Matbuoti, radioeshittirishi va telekoʻrsatuvi. Ud a nashr etiladigan asosiy gaz. va jur.lar: "Ikveytor" ("Ekvator", ingliz tilidagi haftalik gaz., 1981 y.dan), "Mkombozi" ("Xaloskor", ingliz tilidagi oylik jur., 1982 ydan), "Munno" ("Doʻstingiz", katoliklarning luganda tilidagi xaftalik gaz., 1911 y.dan), "Nyu viji" ("Yangi nuqtai nazar", hukumatning ingliz tilidagi haftada 2 marta chiqadigan gaz., 1986 y.dan), "Sitizen" ("Fuqaro" ingliz tilidagi haftalik gaz.), "Star" ("Yulduz", ingliz tilidagi kundalik gaz., 1984 y.dan), "Taifa empia" ("Yangi millat", luganda tilidagi kundalik gaz., 1953 ydan). U. axborot agentligi hukumat agentligi boʻlib, u 1972 y. tashkil etilgan. U. radiosi hukumat tomonidan nazorat qilinadi. U. televideniye xizmati tijorat xizmati boʻlib, hukumat tomonidan nazorat qilinadi; 1962 y. tuzilgan.

 

== Adabiyoti ==

 

Ingliz tilidagi adabiyot tez rivojlana boshladi. B. Kimenye, A. Mazrui, R.Serumaga, X. O. Kuletaning hikoya va romanlari mashhur boʻldi. T. lo Liyong koʻp janrlarda barakali ijod qildi. 70—90-y.lar adabiyotida ijtimoiy oʻtkir, dolzarb masalalar koʻtarilib chiqildi. P. Nazaretning "Jigarrang rido ostida", B. Lubeganing "Xoʻrlanganlar", O. Kulining "Fohisha" romanlari bunga misoldir. Sheʼriyatda vatanparvarlik ruhiyati, adolatsizlikdan norozilik kayfiyati kuchli.

 

== Meʼmorligi va tasviriy sanʼati ==

 

Musiqasi qad. va boy anʼanalarga ega. U. xalklarining tillari, urfodatlari, turmush tarzi turlicha boʻlgani tufayli musiqasi ham xilmaxil. Har bir elatga xos ohanglar va usullar mavjud. Urfodat, mehnat, marosim, sevgi qoʻshiqlari, qahramonlarni madh etuvchi qoʻshiqlar kabi janrlar rivojlangan. Davra boʻlib va yakka tarzda aytiladigan qoʻshiklar bor. Koʻpchilik xalklarning musiqasi pentatonikaga, oddiy va murakkab vazn oʻlchovlariga asoslangan. Cholgʻu asboblari: 8 torli arfa (ennanga), 8 torli lira (endonga), 1 torli skripka (endigidi), kamon (sekitulege), nay, truba, baraban, chang va sh.k. U.da "Afrikaning yurak urishi" milliy folklor ansambli, Embayre changchilar ansambli va b. musiqiy jamoalar bor. Tanikli musiqa arboblari: kompozitor J. Kgambiddva, sozanda Ye. Mulinda, xonanda J. Katumba, musiqashunoslar — B. Mubangizi, K. Sempebva va b. Musika kadrlarini U. milliy universitetining sanʼat fti, milliy musiqa departamenti va milliy kollej tayyorlaydi.

 

== Teatri ==

'''Uganda ''' (Uganda Respublikasi) poytaxti — [[Kampala]] shahri. [[BMT]] aʼzosi.

 

 

[[Turkum:Afrika]]

[[Turkum:BMT aʼzolari]]