1 365
ta tahrir
k
clean up, replaced: km2 → km² using AWB
k (→Manbalar) |
k (clean up, replaced: km2 → km² using AWB) |
||
|
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn boshi -->
'''Panama''' (Panama), Panama Respublikasi (Republica de Panama — Markaziy Amerikaning Panama boʻynida joylashgan davlat. Shim.dan Karib dengizi, jan.dan Tinch okean oʻrab turadi. Mayd. 78,2 ming
== Davlat tuzumi ==
P. — respublika. Amaldagi konstitutsiyasi 1972 y.da kabul qilingan, unga 1978 va 1993 y.larda tuzatishlar kiritilgan. Davlat boshligʻi — prezident, u umumiy toʻgʻri va yashirin ovoz berish yoʻli 6-n 5 y. mud-datga saylanadi va ikkinchi muddatga qayta saylanish huquqiga ega emas. Kr-nun chiqaruvchi hokimiyatni Konun chiqaruvchi assambleya (bir palatali parlament), ijrochi hokimiyatni prezident va hukumat amalga oshiradi.
== Tabiati ==
P. hududi Markaziy Amerikaning eng kambar (
Aholisi, asosan, panamaliklar — metislar (60%), negrlar (15%), indeyslar (7%). Shaharlarda yamaykaliklar, xitoylar, amerikaliklar ham yashaydi. Shahar aholisi 54%. Rasmiy til — ispan tili. Koʻpchilik dindorlar katolik, bir qismi protestant. Yirik shaharlari — Panama, Kolon.
== Tarixi ==
dan kanal zonasi ustidan P. suvereniteti tiklandi, 2000 y. 1 yanvardan kanalning oʻzi ham P. tasarrufiga oʻtdi. P. 1945 y.dan — BMT aʼzosi. OʻzR suverenitetini 1992 y. 2 yanvarda tan oldi. Milliy bayrami —3 noyabr — Mustaqillik kuni (1903).
== Siyosiy partiyalari, kasaba uyushmalari ==
Arnulfista partiyasi, 1990 y. tuzilgan; "Papa Egoro" harakati, 1991 y. asos solingan; Leyboristlar partiyasi, 1982 y. tashkil etilgan; Liberal respublikachilar partiyasi, 1993 y. tuzilgan; P.xalq partiyasi, 1930 y.da asos solingan; Liberal milliy partiya, 1979 y. tashkil etilgan; Liberal respublikachilar milliy harakati, 1981 y. tuzilgan; Inqilobiy demokratik partiya, 1978 y. asos solingan; Demokratik xristian partiyasi, 1963 y. tashkil etilgan. P. mehnatkashlari konfe-deratsiyasi, 1956 y. asos solingan; Meh-natkashlar milliy kengashi, 1971 y. tuzilgan; P. boʻyni mehnatkashlari kasaba uyushma markazi, 1971 y. tashkil etilgan.
== Xoʻjaligi ==
Qishloq xoʻjaligida iqtisodiy faol aholining 25% band boʻlib, yalpi ichki mahsulotning 15% hosil qilinadi. Yangi q.x. kooperativlari tuzilgan boʻlsa ham, latifundiyalar ustun mavqeda turibdi. Asosiy eksport ekinlari: banan, shakarqamish, kofe. Ichki isteʼmol uchun sholi, makkajoʻ-xori, kartoshka, dukkaklilar ekiladi. Goʻsht chorvachiligi va parrandachilik rivojlangan: qoramol, choʻchqa, ot, echki va xachir boqiladi. Oʻrmonlarda qimmatbaho tur yogʻoch tayyorlanadi. Dengizda qisqichbaqa va baliq ovlanadi.
Sanoati zaif rivojlangan boʻlib, yalpi ichki mahsulotning 9% ni tashkil etadi. Oz miqsorda oltin, mis rudasi, neft qazib olinadi. I.ch. sanoati oziq-ovqat (qand-shakar, konservalar, quritilgan va quyultirilgan sut, alkogolli va alkogolsiz ichimliklar, baliq uni, tamaki mahsulotlari va b.), yogʻochsozlik, koʻn-poyabzal, tikuvchilik, qogʻoz, sopol va sement sanoatining mayda korxonalaridan ibo-rat. Las-Minasda chetdan keltirilgan va mahalliy neftni qayta ishlaydigan z-d bor. Hunarmandchilik rivojlangan. Yiliga oʻrtacha 2,8 mlrd. kVtsoat elektr energiya hosil qilinadi. Asosiy sanoat markazlari: Panama, Kolon, Nata. Panama kanali orqali yiliga 14 mingtagacha kema oʻtadi. Bu kanal roʻyxatga olingan kemalar soni va ularning umumiy yuk hajmi jixatidan dunyoda l-oʻrinda, Kolon Erkin zonasi esa ahamiyati va eksport-import operatsiyalari hajmi jihatidan 2-oʻrinda turadi. Asosiy dengiz porti va xalkaro aeroporti — Panama, muhim dengiz porti — Kolon. T.y. uzunligi — 583
Tibbiy xizmati, maorifi, ilmiy va madaniymaʼrifiy muassasalari. Vrachlar Panama universitetining tibbiyot f-tida tayyorlanadi. 1946 y.dan majburiy 8 yliktaʼlim toʻgʻrisidagi qonun amal qiladi. Boshlangʻich maktab shaharlarda 6 y.lik (7 yoshdan 13 yoshgacha), qishloq joylarda —3 va 4 y.lik. Oʻrta maktab 6 y.lik boʻlib, 2 turkum, yaʼni 3 y.lik ijtimoiy fanlar va 3 y.lik tabiiyotmat. fanlari litseylaridan iborat. Hunartexnika taʼlimi texnika, q.x., tijorat bilim yurtlari va boshlangʻich maktab yoki oʻrta mak-tabning bir turkumi negizida amalga oshiriladi. Oliy taʼlim Panama universiteti (1935 y.da asos solingan) va Santamariya la Antigua xususiy katolik universitetida (1965) beriladi. Mamlakatdagi i.t.lar Milliy fan kengashi (1963) tomonidan muvofiklashtirib turiladi. P. milliy FA (1942), P. til akademiyasi, P. tarix akademiyasi (1942), Milliy arxeologiya va tarixiy yodgorliklar akademiyasi (1946), Indeys xalklar madaniyatini oʻrganish instituti (1952), Iktisodiy rivojlanish instituti (1953), Panamerika tarix va geogr. instituti, Panama universiteti huzuridagi i.t. muassasalari i.tlar olib boradi. P. universiteti kutubxonasi (1935), Milliy kutubxona (1892), P. milliy muzeyi (1925) va b. bor.
== Matbuoti, radioeshittirishi, telekoʻrsatuvi ==
1-jahon urushidan keyin adiblar 2 oqimga boʻlinib ketdi. R. Sinan, R. Laurens kabi shoirlar "avangardizm" tarafdori boʻlib, formalizm yoʻliga oʻtdi. D. Korei, D. Errera Sevilyano ijtimoiy zidsiyatlarni aks ettirdi. I. de X. Valdes va b. adiblar shahar va qishloq turmushini haqqoniy tasvirladi. 2-jahon urushidan soʻng yozuvchilar ijodida ijtimoiy adolatsizlikni fosh etish mavzui muhim oʻrin oldi (M. Riyera, P. Rivera, X. Franko va b.). Zamo-naviy yozuvchilar orasida D. Moran, A. Menendes Franko kabi shoirlar, E. Chues, X. M. Bayyard Lerma, X. Beleno kabi prozachilar, dramaturg X. de X. Martines asarlari mashxur.
== Meʼmorligi va tasviriy sanʼati ==
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn oxiri -->
'''Panama''' (Panama Respublikasi) poytaxti —
== Manbalar ==▼
▲* [http://www.coolpanama.com/ CoolPanama] Panama Portal
{{manbalar}}▼
{{
{{Shimoliy Amerika mamlakatlari}}▼
[[Turkum:Amerika]]
[[Turkum:Davlatlar]]
[[Turkum:BMT aʼzolari]]
▲== Manbalar ==
▲{{manbalar}}
{{stub}}
▲{{Shimoliy Amerika mamlakatlari}}
| |||