Oltin: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
Shrikarsan (munozara | hissa) Removing Link FA template as it is now available in wikidata |
k clean up, replaced: m3 → m³ (2) using AWB |
||
Qator 3:
{{Maʼnolari|Oltin (maʼnolari)}}
[[Tasvir:Or Venezuela.jpg|thumb|right|Oltin]]
'''Oltin''' yoki '''tilla''' - [[unsurlar davriy jadvali]]ning 79-unsuri. Kimyoviy belgisi '''Au''' ({{lang-la|aurum}} - „charaqlash“ soʻzidan). Zich, egiluvchan [[metallar|metall]]. [[Atom massasi]] - 196,966569(4). Zichligi - 19.30 g·sm<sup>
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn boshi -->
Qator 10:
O. insonga maʼlum boʻlgan dastlabki metallardan. Arxeologik topilmalardan O. buyumlarning mil.dan 5—4 ming yil ilgari yasalgani maʼlum boʻldi. Misr, Mesopotamiya, Hindiston, Xitoyda mil.av. 3—2 ming yilliklarda O. qazib olingan va undan turli buyum va bezaklar ishlangan, keyinchalik tanga pul zarb qilingan.
O. tabiatda koʻpincha erkin holda (tugʻ-ma O.) uchraydi. Tabiatda uchraydigan birikmalari juda oz, ulardan muhimi kalaverit minerali (AiTe2)dir. Sof O. mayda zarra holda kvarsga, har xil sulfidli rudalarga, koʻpincha qumga aralashgan boʻladi. RF da (Ural, Sibir), Qozogʻiston, Oʻzbekiston, Qirgʻiziston, AQSH (Kaliforniya), Braziliya, Avstraliya, Kanadada, shuningdek, Afrika mamlakatlarida O. konlari bor. Dengiz va okean suvlarining 1
O. yumshoq, plastik, choʻziluvchan metall (kalinligi 0,0002
O. rudalardan bir necha usulda, mas, oltinli qumni suv bilan yuvib, zarralar holida ajratib olinadi. O. amalgamatsiya usulida ham boyitiladi. Uning kaliy sianid KCN eritmasida (kislorod ishtirokida) va xlorli suvda erishidan O. ajratib olishda foydalaniladi (bagration usuli). Buning uchun O.li qumga kaliy sianid (yoki natriy sianid NaCN) eritmasi qoʻshiladi. O. bilan kaliy sianiddan hosil boʻlgan kompleks tuz suvda erib ketadi, qum ajralib qoladi. Kompleks tuzning eritmasiga, odatda, rux taʼ-sir ettiriladi. Rux O.ni choʻkmaga tushiradi. Olmalik, kon-metallurgiya korxonasida mis kuporosini elektroliz qilish jarayonida hosil boʻlgan toshqoldan O. ajratib olinadi. "Zarafshon-Nyumont" Oʻzbekiston—AQSH qoʻshma korxonasi Zarafshon oltin i.ch. kom-pleksi chiqindisidan sian usulida O. ajratib olishni yoʻlga qoʻygan. Bu usulda ishlatiladigan erituvchilar niho-yatda zaharli boʻlganligi sababli Oʻzbekiston olimlari samarali va inson salomatligi uchun bezarar erituvchilar olish boʻyicha ilmiy izlanishlar olib borishmokda. O.ning eng koʻp ishlatiladigan birikmasi xloraurat kislota N[AiS14]4N2O dir. Bu modda O.ni zar suvida eritish natijasida hosil boʻladi. O.ning AuCl, AuCl3 tarkibli xloridlari, AuO2, Au2O3 tarkibli ok-sidlari va b. birikmalari maʼlum. O. valyuta sifatida, zargarlikda, kimyo sanoatida, elektrotexnikada, asbob-sozlikda, tibbiyotda, fotografiyada qoʻllanadi.
Qator 20:
Nusrat Parpiyev.<ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn oxiri -->
{{davriy jadval}}
{{stub}}▼
== Manbalar ==
Qator 32 ⟶ 27:
{{OʻzME}}
▲{{stub}}
|