Taqvim: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
Olaf Studt (munozara | hissa) -{{birlashtirish|Kalendar}} <!-- Bot tomonidan qo‘shildi -->; 1 × linkfix, + 34 × [[]]; +Turkum:Yil |
Olaf Studt (munozara | hissa) k 1 × linkfix, + 1 × [[]] |
||
Qator 4:
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn boshi -->
'''Kalendar''' ([[lotin tili|lot.]] calendarium — qarz daftari), taqvim — yil, oy, hafta va kunlar hisoblashni yuritish tizimi. [[Quyosh]], [[Oy (tabiiy yoʻldosh)|Oy]], [[sayyora]]larning koʻrinma harakati, kun bilan tunning almashinuvi, [[Oy fazalari]] va [[yil fasllari]]ning davriy ravishda takrorlanib turishiga asoslanadi. K.ning paydo boʻlishi odamning xoʻjalik faoliyatini yuritish ehtiyoji bilan bogʻliq. Odamlar Quyoshning chiqib botishini kuzatib — kun, Oy [[oʻroq|oʻrogʻi]]ning avval kattalashib, soʻng kichrayishiga qarab — oy, yil fasllarining davomida Quyoshning [[ufq]]dan qanchalik koʻtarilishini kuzatib yil [[tushuncha]]lariga kelishgan. Asta-sekin [[vaqt]]ni yana ham aniqroq hisoblash ehtiyoji bilan [[soat (oʻlchov birligi)|soat]], [[minut]] [[oʻlchov
K. hisobining asosiy birligi — ysh. Yil esa oylarga, oylar esa kunlarga boʻlingan. Bu 3 tushuncha 3 xil astronomik hodisa — mos tartibda Yerning Quyosh atrofida aylanishi, Oyning Yer atrofida aylanishi va Yerning oʻz oʻqi atrofida aylanishi bilan bogʻliq. Bu 3 hodisaning davomiyligi ancha murakkabligi yilni oylarga, oyni kunlarga boʻlishni murakkablashtiradi. Bu masala turli xalqlarda turli usulda hal etilgan va shu tarzda quyosh K.i (shamsiy taqvim), oy K.i (qamariy taqvim) hamda oy-quyosh K.i (shamsiyqamariy taqvim) ishlab chiqilgan.
[[Quyosh kalendari|Quyosh k al ye n d ar i]] ning asosiy birligi — [[tropik yil]]. Uning uzunligi ketmaket ikki bahorgi tengkunlik oraligʻidan iborat boʻlib, 365,2422 kun, yaʼni 365 kun 5
Yuliy K.da bir yil tropik yildan 11 min. 14 sek. ortiq boʻlgani uchun bu farq har 400 yilda taxm. 3 kunni tashkil qiladi. Bu farq yigʻilib 16-a.da 10 kunga yetgan, natijada [[bahor]]gi teng kunlik 11 mart ga toʻgʻri kelib qolgan. Bu nomutanosiblik [[xristian dini|xristianlarning diniy]] bayramlarini belgilashda chalkashlik keltirib chiqarar edi. Shuning uchun Yuliy K.dagi xatolikni tuzatish uchun [[Rim papasi]] Grigoriy XIII [[1582]] y. 24 fevral
|