Mahmud Gʻaznaviy: Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
k Mirzoulug'bek moved page Mahmud gʻaznaviy to Mahmud Gʻaznaviy over redirect
AlexUzb (munozara | hissa)
Tahrir izohi yoʻq
Qator 1:
{{Shaxsiyat
'''Mahmud gʻaznaviy''', Abulqosim Mahmud ibn Sabuqtegin (967— Gʻazna, 1030) — davlat arbobi va harbiy sarkarda, Gʻaznaviylar davlati hukmdori (998—1030). Sabuqteginttg oʻgʻli. Yoshligida otasidan harbiy sanʼ-atni puxta egallagan. Somoniylarga qarshi isyon koʻtargan turk amirlari Abu Ali Simjuriy va Foyiqqa qarshi janglarda otasining qoʻshinida qatnashib, katta jasorat koʻrsatgani uchun "sayf uddavla" ("davlat qilichi") unvoni bilan taqdirlandi (994). Gʻaznaviylar davlatining Nishopurdagi no-ibi (994—997). Otasi vafotidan soʻng taxtni egallagan (998 y.dan). Marv yaqinidagi jangda somoniylar qoʻshinini magʻlubiyatga uchratgan (999. 16.5). Somoniylar davlati agʻdarilgach, M. F. Bagʻdod xalifasi al-Qodir (hukmronligi, 991 —1031)dan "yamin uddavla va amin ulmilla" ("davlatning oʻng qoʻli va millatning ishonchi") degan faxriy unvon va Xuroson hokimligi haqida yorliq olgan (999). Krraxoniplar xoni Nasr M. Gʻ.ga elchi yuborgan; 1001 y.da qoraxoniylar bilan tuzilgan sulh shartnomasiga muvofiq, har 2 davlat oʻrtasidagi chegara chizigʻi qilib Amudaryo belgilandi. Shunday qilib, Somoniylar davlati oʻrnida 2 ta yangi davlat tashkil topgan. M. F. qoʻlida Shim. Hindiston chegarasidan tortib Xazar (Kaspiy) dengizigacha choʻzilgan katta hudud birlashtirilgan. Keyinchalik bu davlat tarkibiga Shim. Hindiston, Xorazm va Gʻarbiy Eron ham kiritilgan. Qoraxoniylar bilan ayrim urushlar (1006—08)dan soʻng , Chagʻoniyon, keyinchalik Xuttalon, Qabodiyon viloyatlari va Termiz, Amul (Chorjoʻy)ni ham oʻz davlati tarkibiga qoʻshib olgan. M. Gʻ. yirik harbiy yurishlar olib borish bilan birgalikda qoʻshni davlatlar hukmdorlari bilan diplomatik aloqalar va qarindoshlik munosabatlari oʻrnatgan. Bayhaqiyning yozishicha, Xorazmdagi xalq gʻalayonlari oqibatida 1016 y.da Abul Abbos Maʼmun qatl etilib, taxtga uning jiyani yosh va tajribasiz Muhammad ibn Maʼmun oʻtirdi. M. Gʻ. bu xabarni eshitgach, qasos olish bahonasida katta qoʻshin (100 ming askar, 500 fil) bilan kelib, Xorazm davlati poytaxti Qiyotni egallagan (1017) va hojib Oltintoitk Xorazmda oʻz noibi qilib qoldirgan va Beruniy boshchiligidagi olimlar, shoirlar va sanʼ-atkorlarni, shuningdek, yosh xorazmshohni butun sulolasi bilan Gʻaznaga olib qaytgan.
|ismi = Mahmud Gʻaznaviy
|asl ismi = Abulqosim Mahmud ibn Sabuqtegin
|portret = Sultan-Mahmud-Ghaznawi.jpg
|eni = 200px
|tavsif = Sarkarda, markazlashgan davlat asoschisi, ilm-fan va madaniyat homiysi
|tavallud sanasi = {{Birth date|df=yes|971|2|11}}
|tavallud joyi = [[Gʻazna]]
|vafot sanasi = {{Death date and age|df=yes|1020|30|4|971|2|11}}
|vafot joyi = [[Gʻazna]]
|imzo =
}}
'''Mahmud gʻaznaviyGʻaznaviy''', Abulqosim Mahmud ibn SabuqteginSabuqtegi (967— [[Gʻazna]], 1030) — davlat arbobi va harbiy sarkarda, [[Gʻaznaviylar]] davlati hukmdori (998—1030). Sabuqteginttg[[Sabuktegin]]ning oʻgʻli. Yoshligida otasidan [[harbiy sanʼ-atnisanʼat]]ni puxta egallagan. Somoniylarga[[Somoniylar]]ga qarshi isyon koʻtargan [[turk]] amirlari [[Abu Ali Simjuriy]] va Foyiqqa[[Foyiq]]qa qarshi janglarda otasining qoʻshinida qatnashib, katta jasorat koʻrsatgani uchun [["sayf uddavla"]] ("davlat qilichi") unvoni bilan taqdirlandi (994). [[Gʻaznaviylar]] davlatining Nishopurdagi[[Nishopur]]dagi no-ibinoibi (994—997). Otasi vafotidan soʻng taxtni egallagan (998 y.dan). [[Marv]] yaqinidagi jangda [[somoniylar]] qoʻshinini magʻlubiyatga uchratgan (999. 16.5). [[Somoniylar davlati]] agʻdarilgach, M.Mahmud]] F. [[Bagʻdod]] xalifasi[[xalif]]asi [[al-Qodir]] (hukmronligi, 991 —1031)dan [["yamin uddavla va amin ulmilla"]] ("davlatning oʻng qoʻli va millatning ishonchi") degan faxriy unvon va [[Xuroson]] hokimligi haqida yorliq olgan (999). Krraxoniplar[[Qoraxoniylar]] xoni [[Nasr]] M.Mahmud Gʻ.Gʻaznaviy]]ga [[elchi]] yuborgan; 1001 y.da [[qoraxoniylar]] bilan tuzilgan sulh shartnomasiga muvofiq, har 2 davlat oʻrtasidagi chegara chizigʻi qilib [[Amudaryo]] belgilandi. Shunday qilib, [[Somoniylar davlati]] oʻrnida 2 ta yangi davlat tashkil topgan. M. F. qoʻlida Shim.[[Shimoliy Hindiston chegarasidan tortib [[Xazar]] ([[Kaspiy]]) dengizigacha choʻzilgan katta hudud birlashtirilgan. Keyinchalik bu davlat tarkibiga Shim.[[Shimoliy Hindiston]], [[Xorazm]] va [[Gʻarbiy Eron]] ham kiritilgan. [[Qoraxoniylar]] bilan ayrim urushlar (1006—08)dan soʻng , [[Chagʻoniyon]], keyinchalik [[Xuttalon]], [[Qabodiyon]] viloyatlari[[viloyat]]lari va [[Termiz]], [[Amul]] ([[Chorjoʻy]])ni ham oʻz davlati tarkibiga qoʻshib olgan. M.[[Mahmud Gʻ.Gʻaznaviy]] yirik harbiy yurishlar olib borish bilan birgalikda qoʻshni davlatlar[[davlat]]lar hukmdorlari bilan diplomatik aloqalar va qarindoshlik munosabatlari oʻrnatgan. Bayhaqiyning[[Bayhaqiy]]ning yozishicha, Xorazmdagi[[Xorazm]]dagi xalq gʻalayonlari oqibatida 1016 y.dayilda [[Abul Abbos Maʼmun]] qatl etilib, taxtga uning jiyani yosh va tajribasiz [[Muhammad ibn Maʼmun]] oʻtirdi. M.[[Mahmud Gʻ.Gʻaznaviy]] bu xabarni eshitgach, qasos olish bahonasida katta qoʻshin (100 ming askar, 500 fil) bilan kelib, [[Xorazm]] davlati poytaxti Qiyotni[[Qiyot]]ni egallagan (1017) va hojib Oltintoitk[[Oltintosh]]ni Xorazmda[[Xorazm]]da oʻz noibi qilib qoldirgan va [[Beruniy]] boshchiligidagi olimlar[[olim]]lar, shoirlar[[shoir]]lar va sanʼ-atkorlarni[[sanʼatkor]]larni, shuningdek, yosh xorazmshohni[[xorazmshoh]]ni butun sulolasi bilan Gʻaznaga[[Gʻazna]]ga olib qaytgan.
 
[[Fors]] tarixchisi[[tarixch]]isi Gardiziynnt[[Gardiziy]]ning [["Zayn al-axbor"]] ("Xabarlar koʻrki") asarida (1050—52) yozilishicha, 1025 y.da Samarqandning[[Samarqand]]ning jan.dajanubida oʻsha davrning 2 buyuk hukmdori: M.[[Mahmud Gʻ.Gʻaznaviy]] va qoraxoniylar[[Qoraxoniylar]] tamgʻachxoni[[tamgʻachxon]]i [[Qodirxon]] oʻrtasida tarixiy uchrashuv boʻlgan. Ikki oʻrtada shartnoma tuzilib, unga koʻra qoraxoniylarning[[qoraxoniylar]]ning Samarqanddagi[[Samarqand]]dagi noibi AliteginldMAlptegin]] Movarounnahr]]ga qaytarib olinib, Qodirxonning[[Qodirxon]]ning oʻgʻli Yiganteginga berilgan. Tazyiqqa uchragan 4 ming oʻtovli [[oʻgʻuz]] xonadonlari (Sal-juqnint[[Saljuq]]ning avlodlari) M.Gʻ.[[Mahmud Gʻaznaviy]] ning ruxsati bilan oʻsha yili [[Nurota]] atrofidagi Xurosonga[[Xuroson]]ga koʻchirilgan. M.[[Mahmud Gʻ.Gʻaznaviy]] [[qoraxoniylar]] bilan oʻz mavqeini mustahkamlab, asosiy eʼtiborni Shim.[[Shimoliy HindistonniHindiston]]ni oxirigacha zabt etishga qaratgan. U [[Panjob]] va [[Kashmir]] viloyatlariga 17 marta harbiy yurishlar uyushtirgan (1002—28). Mahalliy aholini [[islom dinigadini]]ga kiritgan. Uning harbiy safarlarida [[Beruniy]] hamkorlik qilgan. Beruniyning[[Beruniy]]ning mashhur [["Hindiston"]] (1030—31) asari ushbu safarlar natijasida vujudga kelgan. M.[[Mahmud Gʻ.Gʻaznaviy]] [[arab]] va [[pahlaviy]] ([[fors]]) tillarini puxta bilgan, [[turkiy tildatil]]da sheʼ-rlar[[sheʼr]]lar bitgan. Oʻz davlatining poytaxti Gʻaznada[[Gʻazna]]da nodir kitoblardan katta ku-tubxonakutubxona toʻplagan. Bu davrda [[islom madaniyati]] rivojlanishi va [[islom dini]] tarqalishiga katta hissa qoʻshgan. Xususan, oʻz saroyida 400 dan ortiq olimlar[[olim]]lar, shoirlar[[shoir]]lar va sanʼatkorlar[[sanʼatkor]]lar ([[Beruniy]], [[Unsuriy]] va b.)ni toʻplab, ularga homiylik qilgan. Qudratli va jangovar harbiy qoʻshin hamda [[dengiz flotigafloti]]ga ega boʻlgan. Gʻaznada[[Gʻazna]]da vafot etgan, qabrida maqbara oʻrnatilgan. Sharq allomalarining asarlarida M.[[Mahmud Gʻ.Gʻaznaviy]] adolatli va fuqaroparvar podsho, dushmanga nisbatan shafqatsiz sarkarda sifatida tasvirlanadi.
 
== Adabiyot ==
Qator 13 ⟶ 25:
{{stub}}
{{no iwiki}}
[[Turkum:GʻaznavilarGʻaznaviylar davlati]]
[[Turkum:Gʻaznaviylar]]
{{OʻzME}} <!-- Bot tomonidan yaratildi -->