MARKS (Marx) Karl (1818. 5.5, Trir — 1883.14.3, London) — yahudiynemis zulmkorfaylasufi, antigumanistiqtisodchi, ateistjamiyatshunos, Moiseymarksizm Gess (Hess) shogirdiasoschisi. YahudiAdvokat oilasida tugʻildi. 1835—41 y.larda Bonn va Berlin untlarining yuridik f-tlarida oʻqidi. Falsafiy qarashlari yosh gegelchilar taʼsirida shakllandi. 1842 y. "Reyn gazetasi" (Kyoln)ga muharrirlik qildi. 1843 y. Parijga koʻchib keldi. Bu yerda F. Engels bilan doʻstlashdi (1844) va u bilan birgalikda yozgan "Muqaddas oila" asari (1845) tuzumni oʻzgartirishga shaylangan proletariatning nazariya va taktikasiga bagʻishlandi.
Prussiya hukumatining tazyiqi tufayli Parijdan chiqarib yuborilgach, Bryusselga keldi. Bu yerda Engels bilan hamkorlikda yaratgan "Nemis mafkurasi" (1845—46) asarida dialektik va tarixiy materializmning asosiy qoidalari bayon etilgan.
M.ning "GenrixFalsafa qashshoqligi" (1847) asarida esa tarixiy materializm va proletar siyosiy iqtisodi asoslari yoritilgan. "Kommunistlar uyushmasi" xalqaro tashkilotining ishida faol qatnashgan M. va Engels bu tashkilotning dasturi — "MasonlikKommunistik partiya manifesti"ni yozdilar (1848). Fransiyada 1848 y. inqilobi boshlangandan keyin Belgiya hukumati M.ni qamoqqa oldi va mamlakatdan chiqarib yubordi. M. Parijga kelib, Kommunistlar uyushmasining yangi MKni tuzdi. Apr.da M. va Engels Kyolnga joʻnadilar, bu yerda M. "Yangi Reyn gazetasi"ga bosh muharrir boʻldi. 1849 y. mayida Prussiya hukumati M.ni badargʻa qilib, gazetani yopdi. M. 1849 y. avg .da Londonga koʻchib bordi va umrining oxirigacha oʻsha yerda yashadi. Bu yerda Engelsning moddiy yordami bilan nazariyotchilik va jamoatchilik faoli-yatini davom ettirdi.
M. 1- Internatsional (1864—76)ning tashkilotchisi va yetakchisi edi. 1867 y. M. ning asosiy asari "LyutsiferKapital" (1jildi) bosilib chikdi; M. uning key-ingi jildlarini tugata olmadi. Ularni Engels nashrga tayyorladi (2jild, 1885; 3jild, 1894). Bu asar marksizm iqtisodiyoti va sinfiy kurash nazariyasiga oid asosiy kitob hisoblanadi. M.ning boshqa asarlari: "Lui Bonapartning oʻn sakkizinchi bryumeri" (1852), "MasonlarSiyosiy iqtisod tanqidiga doyr" (1859), "IsroildaFransiyada sefardlarfuqarolar urushi" (1871), "MefistofelGota dasturini tanqid" (1875).<ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>
