Nitrat kislotasi: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
CoderSIBot (munozara | hissa) Yangi maqola yaratildi |
Tahrir izohi yoʻq |
||
Qator 1:
'''Nitrat kislota''', HNO3 - kuchli bir asosli kislota. Suvsizi beqaror suyuklik. Mol.m. 63,016. Suvsiz N.k.ning suyuklanish t-rasi — 41,59°,kaynash t-rasi 84°, zichligi 1,513 g/sm3. N.k. suv bilan istalgan nisbatda aralashadi. Suvsiz N.k. (98—100%li) xona haroratida tutab parchalanadi, bunda hosil boʻlgan NO2 dan havo sariq tusga kiradi. N.k. qaynatilganida ham parchalanadi: 4HNO3-^2H2O+4NO2T+O2T. Amalda zichligi 1,44 g/sm3 boʻlgan 63— 65% li konsentrlangan kislota ishlatiladi. N.k. — kuchli oksidlovchi. Shu sababli metallarga taʼsir ettirilganda vodorod ajralib chiqmaydi.
Sn + 4HNO3 = H2SnO3 + 4NO2 + H2O
Suyultirilgan nitrat kislotaning oksidlovchilik xossasi juda kuchli , ozi esa NO, NH4NO3 va boshqa mahsulotlargacha qaytariladi:
3Cu + 8HNO3 = 3Cu(NO3)2 + 2NO + 4H2O
4Mg + 10HNO3 = 4Mg(NO3)2 + NH4NO3 + 5H2O
PbS + 8HNO3 = 3PbSO4 + 4H2O + 8NO
3HCl + HNO3 = 2H2O + 2Cl2 + NOCl
Platina ham zar suvida (3HCl*HNO3) eriydi.
3Pt + 4HNO3 + 12HCl= 3PtCl4 + 4NO + 8H2O
Eng muhimi nitrat kislotaning metallar bilan reaksiyasida vodorod ajralmaydi.
Agar nitrat kislotaga metallmaslar ta’sir ettirilsa metallmaslar kislotalargacha oksidlanadi:
S+6HNO3(kons)=H2SO4+6NO2+2H2O
Suyultirilgan nitrat kislota fosforni ortofosfat kislotagacha oksidlaydi:
3P+5HNO3+2H2O=3H3PO4+5NO
Uglerod nitrat kislota ta’sirida CO2 gacha oksidlanadi:
3C+4HNO3=3CO2+2H2O+4NO
Nitrat kislota tuzlari suvda yaxshi eriydigan oq qattiq moddalar. Ular selitralar deyiladi. NaNO3-natriyli selitra, KNO3- kaliyli, Ca(NO3)2-kalsiyli, NH4NO3- ammoniyli selitradir.
Tuzlarining parchalanishi 3 xil:
Eng aktiv metallarning (magniydan chapda turgan) nitratlari parchalansa nitritlar va kislorod hosil bo’ladi:
2KNO3 = 2KNO2 + O2
Agar metallning aktivligi kamroq va metall Mg va Cu orasida joylashgan bo’lsa bu metallarning nitratlari parchalanishida metal oksidi, NO2 va kislorod hosil bo’ladi.
2Zn(NO3)2= 2ZnO + 4NO2 + O2
Agar metallar aktivligi kam bo’lsa, nitratlarning parchalanishida metallning o’zi, NO2 va kislorod hosil qiladi:
2AgNO3= Ag + 2NO2 + O2
Hg(NO3)2= Hg + 2NO2 + O2
Konsentrlangan nitrat kislota (HNO3) bilan xlorid kislota (NS1) aralashmasi, 1 hajm nitrat kislotaga 3 hajm xlorid kislota qoʻshilsa, "zar suvi" deb ataladigan kuchli oksidlovchi hosil bo'ladi:
HNO3 + 3HCl=Cl2 + NOCl + 2H2O
Bu aralashma oltin va platinani hamda kislotalarda erimaydigan baʼzi metallarni eritadi. Labaratoriyada nitrat kislotaning tuzlariga yuqori konsentrasiyali sulfat kislota ta’sir ettirib olinadi:
2NaNO3 + H2SO4=Na2SO4 + 2HNO3 N.k.
Sanoat miqyosida nitrat kislota olish uchun asosiy xom ashyo ammiak va havo hisoblanadi:
4NH3+5O2=4NO+6H2O
2NO+O2=2NO2
Oksidlanish jarayoni 900oS da Pt-Rh katalizatori ishtirokida olib boriladi.
Boshqacha usulda azot va kisloroddan azot(II) oksidi, so’ngra uni NO2 gacha oksidlanishi ham mumkin. Hosil bo’lgan azot(IV) oksidi kislorod ishtirokida suvda eritiladi:
4NO2+O2+2H2O = 4HNO3
Azotli o’g’itlar. O’g’itlatlar sifatida kalsiy nitrat – Ca(NO3)2 ishlatiladi. Ohakni nitrat kislota bilan neytrallash natijasida olinadi.
Natriy nitrat – NaNO3 chili selitrasi deyiladi. Tabiiy holda faqat Chilida juda katta zahira holda uchraydi.
Kaliyli selitra -KNO3 hind selitrasi deyiladi. Suniy ravishda kaliy xlorid va natriy nitrat ta’siridan olinadi.
Ammoniyli selitra -NH4NO3 ham ko’p ishlatiladi.
Konsentrlangan N.k. portlovchi moddalar, sulfat va fosfat kislotalar, aromatik nitrobirikmalar, boʻyagichlar olishda ishlatiladi. N.k. bugʻi nafasga tegsa za-harlaydi, terini kuydiradi. Konsentrlangan N.k. organik moddalarga tekkanda portlaydi va yongʻin chiqadi. <ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
H.R.To’xtaev,
K.A.Cho’lponov,
Tashev
</ref>
== Manbalar ==
| |||