Hajm: Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
CoderSIBot (munozara | hissa)
Maqolaga matn qoʻshildi
CoderSIBot (munozara | hissa)
Qatorga koʻchirish toʻgʻrilandi
Qator 3:
 
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn boshi -->
'''Hajm''' (matematikada) — geo-metrik jismlarning sonli xarakteristikalaridan biri. U chekli sondagi birlik kublarga ajratish mumkin boʻlgan jismlar uchun shu kublarning soniga teng . Qadimda prizma shaklli toʻsinlar, silindr, toʻliq hamda kesik piramida va b.ning H.larini hisoblashni bilishgan. Arximed ixtiyoriy yuza va H.ni aniqlash mumkin boʻlgan umumiy usulni topgan. Arximed gʻoyalari integral ^sksobning asosini tashkil etgan. U oʻzining usullari yordamida koʻhna mat.da oʻrganilgan deyarli hamma jismlarning yuzalari va H.larini aniqlagan. Jism H.iga matematik jihatdan taʼrif berish va uni hisoblash formulasining yaratish masalasi yassi figura yuziga doir muhokamalardan farq qiladi; har qanday (yassi) figurani toʻgʻri chiziqlar kesib, uni kvadratchalarga ajratish mumkin, ammo ixtiyoriy koʻp yoqlikda bu usul bilan kub hosil qilish mumkin emas. Yevklid uch yoqli piramida H.iga taʼrif berish va uni hisoblash uchun piramidaga cheksiz ichki prizmalar chizish usulini qoʻllagan. Uch oʻlchamli jismlar H.i quyidagi xossalarga ega: 1) nomanfiy; 2) additiv, yaʼni umumiy nuqtaga ega boʻlmagan R va £> jismlar uchun \(R) va U(£>) hajmlar aniqlangan boʻlsa, bu jismlar birlashmasining hajmi, H.lar yigʻindisiga teng:\(R^0) = \(R) + \(0); 3) harakatga nisbatan invariant: R va £> jismlar uchun hajmlar aniqlangan boʻlib, ular kongruent boʻlsa, U(R)=\(0) boʻladi; 4) birlik kubning hajmi birga teng .
 
da oʻrganilgan deyarli hamma jismlarning yuzalari va H.larini aniqlagan. Jism H.iga matematik jihatdan taʼrif berish va uni hisoblash formulasining yaratish masalasi yassi figura yuziga doir muhokamalardan farq qiladi; har qanday (yassi) figurani toʻgʻri chiziqlar kesib, uni kvadratchalarga ajratish mumkin, ammo ixtiyoriy koʻp yoqlikda bu usul bilan kub hosil qilish mumkin emas. Yevklid uch yoqli piramida H.iga taʼrif berish va uni hisoblash uchun piramidaga cheksiz ichki prizmalar chizish usulini qoʻllagan. Uch oʻlchamli jismlar H.i quyidagi xossalarga ega: 1) nomanfiy; 2) additiv, yaʼni umumiy nuqtaga ega boʻlmagan R va £> jismlar uchun \(R) va U(£>) hajmlar aniqlangan boʻlsa, bu jismlar birlashmasining hajmi, H.lar yigʻindisiga teng:\(R^0) = \(R) + \(0); 3) harakatga nisbatan invariant: R va £> jismlar uchun hajmlar aniqlangan boʻlib, ular kongruent boʻlsa, U(R)=\(0) boʻladi; 4) birlik kubning hajmi birga teng .
 
Yuqoridagi xossalardan H.ning monotonligi kelib chiqadi: R va £> jismlar uchun RsS? boʻlsa, u holda U(R)<U(0) munosabat bajariladi. Oʻxshash jismlarning hajmlari nis-bati oʻxshashlik koeffitsiyentining kubiga teng .