Hind okeani: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
k clean up, replaced: km2 → km² using AWB |
CoderSIBot (munozara | hissa) Qatorga koʻchirish toʻgʻrilandi |
||
Qator 29:
H.o.ning asosiy ekologik muammolaridan biri okean suvining turli chiqindilar bilan ifloslanib borayotganligi. Bunda neft va uning mahsulotlari bilan ifloslanish 1-oʻrinda. Sanoat chiqindilari bilan birga suvga koʻp miqdorda mis, rux, margimush, surma, vismut tushadi. Ular muhitning fizik-kimyoviy holatiga taʼsir koʻrsatadi. Okean suvini, xususan, Fors qoʻltigʻi suvini chiqindilar bilan if-loslanishiga qarshi kurashish uchun 1978 y.da Kuvayt protokoli imzolandi. 1981 y.da shunday shartpoma Qizil dengiz va Adan qoʻltigʻi haqida ham tuzilgan. 1983 y.da Vellingtonda Antarktika florasi va faunasini muho-sraza qilish toʻgʻrisida konvensiya imzolandi. 1984 y.da Sharqiy Afrika qirgʻoqlari yaqinidagi suv muhitini muhofaza qilish rejasi tuzildi. Bularga muvofiq okeanning turli qismlarida tabiat, hayvon va oʻsimliklarni muhofaza qilish maqsadida rezer-vatlar tashkil etilgan.
Oʻ r g a n i l i sh t a r i x i . H.o. haqidagi lastlabki tasavvurlarga uning sohillarida yashagan xalkdar ega boʻlganlar. Ular savdo va harbiy maqsadlarda H.o.ning turli qismlarida suzishgan. Mil. av. 5—4- ming yilliklarda Mesopotamiyada yashagan shumerlar Fors qoʻltigi va Arabiston dengizida suzganlar. Finikiyaliklar esa mil. av. 4-a.da Qizil dengizdan chiqib, Afrikaning sharqiy va jan. qirgʻoqlari boʻylab aylanib chiqqanlar. Oʻrta dengiz boʻyida yashagan xalqlar okeanla musson shamollardan foydalanib suzishgan. Yunop va rimliklar Ben-galiya qoʻlgigi orqali Jan.-Sharqiy Osiyo va Xitoy bilan aloqalar oʻrnatganlar. Arablar 1— 8-a.larla okean toʻgʻrisida juda koʻp maʼlumot toʻplashgan. 1441 y.la Abdurazzoq Samarqandiy Hindistonga dengiz orqali sayohat qilgan. H.o. va uning sohillari va Hindiston toʻgʻrisida goʻplagan maʼlumotlarini "Ikki saodatli yulduzning balqishi va ikki dengizning qoʻshilishi" asarining 2 bobida bayon etgan. Undan 27 y. keyin H.o.ga Afanasiy Nikitin, 56—57 y.dan soʻng portugaliyalik sayyoh Vasko da Gama borgan. Ibn Mojid ham oʻz asarlarida Qizil dengiz, Fors qoʻltigʻi, H.o.da kemalarning suzish yoʻnalishlarini tavsif-lab bergan.
H.o. qirgʻoqlarini aniqpash, geogra-fiyasini oʻrganishga bagishlangan dengiz ekspeditsiyalari 18-a. oxirlaridan boshlandi. 1772—75 y.larda J.Kuk, 1803—06 y.larda I.F.Kruzenshtern va Yu.F.Lisyanskiy, 1815-16 va 1823-26 y.larda O.Ye.Kotsebu tadqiqot ishlari olib borishdi. 19—20-a. boshlarida H.o.ni oʻrganish ishlari kengaydi. 1857—69 y.larda Arabiston dengizi va Bengaliya qoʻltigʻida suv osti telegraf kabellarini oʻtkazish maqsa-dida okean tubi oʻrganildi. 1898—99 y.larda Germaniya tashkil etgan chuqur suv ostini oʻrganish ekspeditsiyasi Sharqiy Hindiston va Arabistoi — Hindiston suv osti togʻlarini kashf etdi. 1906 y.da yana bir nemis kemasida olib borilgan oʻlchash ishlari natijasida Yava botigʻi kashf etildi. 20-a.da H.o.ni Xalqaro geofizika yili dasturi asosida "Ob", "Lena" kemalarida tashkil etilgan ekspeditsiya oʻrgandi. 1959—60 y.larda AQSH oke-anshunoslari Gʻarbiy Hind sun osti tizma togʻlaripi kashf etdilar. 1960— 65 y.larda H.o.da Xalqaro ekspsditsiya boʻlib, uning dasturiga okeapni har tomonlama toʻliq oʻrganish kirtildi, unda 20 ga yaqin mamlakat olimlari ishtirok etdi. Ekspeditsiya 2000 dan ortiq okeanologik st-ya tashkil qildi. Hoz. vaqtda suv osti apparatlari yordamida ham kuzatish ishlari olib borilmoqda. 2004 y. dek.da roʻy bergan zilzilalar va sunamidan keyin oke-anni oʻrganish yana ham kuchaytirildi. ▼
▲H.o. qirgʻoqlarini aniqpash, geogra-fiyasini oʻrganishga bagishlangan dengiz ekspeditsiyalari 18-a. oxirlaridan boshlandi. 1772—75 y.larda J.Kuk, 1803—06 y.larda I.F.Kruzenshtern va Yu.F.Lisyanskiy, 1815-16 va 1823-26 y.larda O.Ye.Kotsebu tadqiqot ishlari olib borishdi. 19—20-a. boshlarida H.o.ni oʻrganish ishlari kengaydi. 1857—69 y.larda Arabiston dengizi va Bengaliya qoʻltigʻida suv osti telegraf kabellarini oʻtkazish maqsa-dida okean tubi oʻrganildi. 1898—99 y.larda Germaniya tashkil etgan chuqur suv ostini oʻrganish ekspeditsiyasi Sharqiy Hindiston va Arabistoi — Hindiston suv osti togʻlarini kashf etdi. 1906 y.da yana bir nemis kemasida olib borilgan oʻlchash ishlari natijasida Yava botigʻi kashf etildi. 20-a.da H.o.ni Xalqaro geofizika yili dasturi asosida "Ob", "Lena" kemalarida tashkil etilgan ekspeditsiya oʻrgandi. 1959—60 y.larda AQSH oke-anshunoslari Gʻarbiy Hind sun osti tizma togʻlaripi kashf etdilar. 1960— 65 y.larda H.o.da Xalqaro ekspsditsiya boʻlib, uning dasturiga okeapni har tomonlama toʻliq oʻrganish kirtildi, unda 20 ga yaqin mamlakat olimlari ishtirok etdi. Ekspeditsiya 2000 dan ortiq okeanologik st-ya tashkil qildi. Hoz. vaqtda suv osti apparatlari yordamida ham kuzatish ishlari olib borilmoqda. 2004 y. dek.
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn oxiri -->
| |||