Hind yozuvi: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
CoderSIBot (munozara | hissa) Maqolaga matn qoʻshildi |
CoderSIBot (munozara | hissa) Qatorga koʻchirish toʻgʻrilandi |
||
Qator 6:
Hindistonda yozuv kamida 5 ming yillik tarixga ega. Dastlab oʻqilgan yodgorliklar (mil. av. 3-a.ga mansub) keyingi yozuvlar uchun asos boʻlgan boʻgʻinli brahmi yozuvida bitilgan boʻlib, bu yozuv chapdan oʻngga qarab yozilgan. Hindistonning shim.-gʻarbida mil. av. 3-a.dan mil. 5-a.gacha brahmi bilan bir qatorda kharoʻshthi yozuvi ham mavjud boʻlgan, lekin keyinchalik sekin-asta brahmi tomonidan siqib chiqarilgan. Brahmi yozuvining ilk yodgorliklaridayoq uning mahalliy koʻrinishlari ajrala boshlaydi. keyinchalik ular asosida H.yo.ning 3 asosiy; shim., jan. va jan.-sharqiy tarmogʻi shakllanadi.
Alifbo harflari qatʼiy vertikal va gorizontal chiziqlardan burchak hosil qilib yoziladigan shim. tarmoqqa quyidagi yozuvlar kiradi: 1) 6—10-a.larda Markaziy Osiyoda sanskrit, sak va b. tillardagi matnlarni yozish uchun qoʻllangan gupta yozuvi; 2) 7-a.dan hoz. gacha bir necha koʻrinishda ishla-tilgan tibet yozuvi;3) 7—8-a.larda shakllangan va 10—11-a.lardagi qoʻlyozmalarda qayd etilgan n a g a r i yozuvi; uning keyingi davrdagi shakli — devanagari Shim. Hindistondagi asosiy yozuvga aylanadi, hindiy, marathiy va b. tillarda, sanskritcha matnlarni yozish va nashr etishda qoʻllanadi; 4) 8-a.dan Kashmirda ishlatiladigan sharada yozuvi; 5) 12-a.dan Nepalda qoʻllangan va hoz. kunlarda devanagari tomonidan siqib chiqarilayotgan nevari yozuvi; 6) 15-a.da shakllangan va bengal, assom, sanskrit tillarida qoʻllanadigan b ye n -gal yozuvi; 7) boshqa alifbolardan harflar ustidagi gorizontal chiziq oʻrniga yoy shakli qoʻllanishi bilan farq qiladigan o r i ya yozuvi; 8) nagarining kursiv shaklidan kelib chiq-qan va harflar ustida chiziqning yoʻqligi bilan ajralib turadigan gu-jarot yozuvi; 9) 16-a.da sikhlar tomonidan joriy etilgan panjob yozuvi — gurmukhi. Bulardan tashqari, turli yozishmalarda, savdo va ish yuritish sohalarida ishlatiladigan kaythiy (hindiy tili tarqalgan joylarda), mahajaniy (Rajasthan shtatida va shu yerdan chiqqan savdogarlar orasida); landa (Sind va Pan-jobda), moʻdiy (Maharashtrada) va b. yozuv turlari mavjud.▼
H.yo.ning jan. tarmogiga 5—6-a.dan shakllangan, biroq qoʻlyozmalarda 16-a.dan boshlab qayd etilgan grantha yozuvi (sanskritcha matnlarni yozish uchun qoʻllangan) hamda jan. Hindistondagi zamonaviy 4 adabiy til — kannada, telugu, malayalam va tamil tillaridagi matnlarni yozishda qoʻllanadigan alifbolar kiradi. Bu tarmoqdagi yozuvlar harflarning du-maloq shaklda yozilishi bilan ajralib turadi.▼
▲larda Markaziy Osiyoda sanskrit, sak va b. tillardagi matnlarni yozish uchun qoʻllangan gupta yozuvi; 2) 7-a.dan hoz. gacha bir necha koʻrinishda ishla-tilgan tibet yozuvi;3) 7—8-a.larda shakllangan va 10—11-a.lardagi qoʻlyozmalarda qayd etilgan n a g a r i yozuvi; uning keyingi davrdagi shakli — devanagari Shim. Hindistondagi asosiy yozuvga aylanadi, hindiy, marathiy va b. tillarda, sanskritcha matnlarni yozish va nashr etishda qoʻllanadi; 4) 8-a.dan Kashmirda ishlatiladigan sharada yozuvi; 5) 12-a.dan Nepalda qoʻllangan va hoz. kunlarda devanagari tomonidan siqib chiqarilayotgan nevari yozuvi; 6) 15-a.da shakllangan va bengal, assom, sanskrit tillarida qoʻllanadigan b ye n -gal yozuvi; 7) boshqa alifbolardan harflar ustidagi gorizontal chiziq oʻrniga yoy shakli qoʻllanishi bilan farq qiladigan o r i ya yozuvi; 8) nagarining kursiv shaklidan kelib chiq-qan va harflar ustida chiziqning yoʻqligi bilan ajralib turadigan gu-jarot yozuvi; 9) 16-a.da sikhlar tomonidan joriy etilgan panjob yozuvi — gurmukhi. Bulardan tashqari, turli yozishmalarda, savdo va ish yuritish sohalarida ishlatiladigan kaythiy (hindiy tili tarqalgan joylarda), mahajaniy (Rajasthan shtatida va shu yerdan chiqqan savdogarlar orasida); landa (Sind va Pan-jobda), moʻdiy (Maharashtrada) va b. yozuv turlari mavjud.
▲dan boshlab qayd etilgan grantha yozuvi (sanskritcha matnlarni yozish uchun qoʻllangan) hamda jan. Hindistondagi zamonaviy 4 adabiy til — kannada, telugu, malayalam va tamil tillaridagi matnlarni yozishda qoʻllanadigan alifbolar kiradi. Bu tarmoqdagi yozuvlar harflarning du-maloq shaklda yozilishi bilan ajralib turadi.
H.yo.ning jan.-sharqiy tarmogi Hindistondan tashqarida va asosan qad . -pali yozuvi asosida shakllangan sin-gal, kxmer, laos, tay yozuvlarini, shuningdek, Hindixitoy va Indone-ziyadagi eski yozuvlarni qamrab oladi.
| |||