Malavi: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
Sociologist (munozara | hissa) Tahrir izohi yoʻq |
CoderSIBot (munozara | hissa) Qatorga koʻchirish toʻgʻrilandi |
||
Qator 12:
== Tarixi ==
M.da qadimdan bantu tili guruhiga mansub qabilalar yashaydi. 15-a. oxirlarida Nyasa kuli atrofida Malavi kabila uyushmalari yuzaga kelgan. 19-a.ning 2-choragida M. xududiga jan.dan ngoni, jan.-sharkdan va Mozambikdan vayao qabilalari kelib joylashgan. 19-a.ning 60-y.laridan yevro-paliklar kela boshladi. 1891 y.da M. Angliyaning Nyasalend protektorati deb eʼlon qilindi. Mamlakat Angliyaning boshqa mustamlakalariga ishchi yetkazib beradigan makonga aylantirildi. 1915 y. mustamlakachilarga qarshi qoʻzgʻolon koʻtarildi. Garchi u bostirilsada, milliy ozodlik harakati davom etdi. Ayniqsa, 2-jahon urushi yillari va urushdan keyingi davrda milliy harakat kuchaydi.
1944 y. M.da dastlabki siyosiy tashkilot — Nyasalend Afrika kongressi (NAK) tuzildi. U tub aholining ijtimoiy huquklarini kengaytirishni oʻz oldiga maqsad qilib qoʻydi. 50-y.lar boshlarida NAK Markaziy Afrika mamlakatlaridagi milliy ozodlik kurashini boshqardi. Rodeziya va Nyasalend federatsiyasi tuzilgach (1953), bu federatsiyani tarqatish va Nyasalendga mustaqillik berishni talab qildi. Milliy ozodlik harakati 1959 y. qoʻzgʻolonga aylandi. Mustamlaka hokimiyati qoʻzgʻolonni shafqatsizlik bilan bostirdi, rahbarlarini konslagerlarga joʻnatdi. Lekin milliy ozodlik harakatini tuxtata olmadi. 1959 y. NAK oʻrniga M. kongressi partiyasi tuzildi. 1961 y. mustamlakachilar yon berishga majbur boʻldi. M.da konstitutsiya joriy qilinib, barcha nyasalendliklarga saylov huquqi berildi. 1961 y. saylovda qonun chiqaruvchi kengashdagi koʻpchilik oʻrinni M. kongressi partiyasi oldi. 1963 y. Rodeziya va Nyasalend federatsiyasi tarqatib yuborildi. 1964 y. 6 iyuldan Nyasalend Malavi nomi bilan mustaqil davlat boʻldi. 1966 y.iyudsa M. Respublikasi eʼlon qilindi. 1971 y.dan 1994 y.gacha M.dagi birdan bir siyosiy partiya — M. kongressi parti-yasining raisi Xastings Kamuzu Banda M. prezidenti buldi. 1994 y. 17 mayda mamlakat tarixida birinchi marta kup partiyali asosda prezident va parlament saylovi oʻtkazildi. Birlashgan demokratik front partiyasining raisi Bakili Muluzi prezident lavozimiga saylandi. M. — 1964 y.dan BMT aʼzosi. Milliy bayrami — 6 iyul — Mustakillik kuni (1964).
Qator 34 ⟶ 30:
Matbuoti, radioeshittirishi va telekoʻrsatuvi. M.da nashr etiladigan yirik gaz. va jur.lar: "Malavi gavernment gazett" ("Malavi hukumat gazetasi", ingliz tilidagi haftalik gaz., 1894 y.dan), "Deyli Tayme" ("Har kungi vaqt", ingliz tilidagi kundalik gaz., 1895 y.dan), "Afriken" ("Afrikalik", ingliz va chicheva tilida 2 haftada bir marta chiqadigan gaz., 1950 y.dan), "Malavi nyus" ("Malavi yangiliklari", ingliz va chicheva tillarida chiqadigan yakshanbalik gaz., 1959 y.dan), "Zis iz Malavi" ("Bu—Malavi", ingliz va chicheva tillarida chiqadigan oylikjur., 1964 y.dan). M. ax-borot agentligi (MANA) Axborot departamenta nazoratida, 1966 y. asos solingan. M. radioeshittirish korporatsiyasi, yarim tijorat mahkamasi, 1964 y.da tuzilgan.
Adabiyoti ingliz tilida rivojlana boshlagan. M. mualliflarining dastlabki asarlari 1930-y.larda bosilib chiqdi va maʼrifiy tusda boʻldi. Ularda mamlakatda yashovchi xalqlarning tari-xi haqidagi maʼlumotlar, afrikalik yoʻlboshchilarning tarjimai hollari tavsifi, tartibqoida majmualari, nasihatlar, tavsiyalar, amaliy maslahatlar bayon etilgan (S.Ntaraning "Afrika kishisi", "Acheva xalqi tarixi", E.V. Chafulumiraning "Bizning oila" asarlari). Shu toifadagi asarlar hozir ham nashr etilayotir, ammo 60-y.lardan boshlab roman va qissa ustunlik qila boshladi. L.Kayiraning oʻz hayotidan yozgan asarlari orasida "Jingala" romani avlodlarning oʻzaro munosabati muammosiga, "Davlat mulozimlari" romani yosh ziyelilarning hayotdagi oʻrni masalasiga bagʻishlangan. Keyingi yillarda O.Kachingve, D.Rubadiri kabi adiblar muhim ijtimoiy voqealar silsilasida ayrim insonning takdirini haqqoniy tasvirlaydigan asarlar yaratishdi.
Meʼmorligi va tasviriy saiʼati. M. xalqlarining qad. madaniyati haqida koʻp narsa maʼlum emas. Oʻnlab km ga choʻzilgan koʻhna irrigatsiya inshootlarining qoldiqlarigina topilgan. Nyanja va cheva xalqlarining asosiy manzilgohlari toʻsiq bilan oʻralgan va imoratlar zich qurilgan qishloqdan iborat boʻlgan. Ngoni elatining kulbalari sirtiga taqasimon ogʻilxonalar qurilgan va toʻqima devorli uylar tarzida joylashtirilgan. Uy devorlari loy bilan suvaladi va kulohsimon tomiga xashak yoki qamish yopiladi. Keyinroq uylar toʻrtburchakli va derazali qilib kurila boshlagan, toʻqima eshiklar oʻrnatilgan. Ayrim uylarning devorlariga qizil va oq boʻyoklar bilan jonivorlar tasviri yoki naqshlar ishlangan. Devorlarni yomgʻir va quyosh nuridan saklash uchun uy atrofiga peshayvonlar qurilgan. 20-a.ning 2-yarmidagina shaharlarda zamonaviy binolar paydo boʻldi. Badiiy hunarmandchilikning kulolchilik va yogʻoch oʻymakorligi turlari yoyilgan. Sopol idishlar qizil rangga boʻyaladi, baʼzan grafit bilan jilo beriladi. Yogʻochdan turli buyumlar va idishlar yasaladi, ularga jonivor va qush tasviri tushirilib, qizil va qora rangga boʻyab qoʻyiladi.
| |||