Parfiya: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
CoderSIBot (munozara | hissa) Yangi maqola yaratildi |
CoderSIBot (munozara | hissa) Qatorga koʻchirish toʻgʻrilandi |
||
Qator 1:
'''Parfiya''', Parfiya podsholigi — mil. av. taxm. 250 y.da Kaspiy dengi-zining jan. va jan.-sharqiy tomonida vujudga kelgan kad. davlat. Mil. av. 1-a. oʻrtalarida Mesopotamiyadan Hindistongacha boʻlgan hududni oʻziga boʻysun-dirgan. P. mil. 3-a.ning 20-y.larigacha mavjud boʻlgan. Mil. av. taxm. 250 y. saklarning koʻchmanchi parnlar (daxlar) qabilasi Arshak (arshakiylar sulolasi asoschisi) boshchiligida Salavkiylar davlatidan ajrab chiqqan Parfiyo-na yoki P. satrapiyasiga bostirib kirganlar va P.ni, soʻngra qoʻshni Girkaniya viloyatini ishgʻol etganlar. Salavk II oʻz hokimiyatini qayta tiklash maqsadida olib borgan bir necha muvaffaqiyatsiz urinishlar (mil. av. 230— 227)dan soʻng P. da arshakiylar hukmronligini tan olishga majbur boʻlgan. 209 y. P.ni salavkiylar podshohi An-tiox III bosib olgan. Biroq Salavkiylar davlatining zaiflashganidan foy-dalanib P. tezda oʻz mustaqilligini tiklagan. Parnlar mahalliy parfyanlar (parfiyaliklar) bilan aralashib ularning madaniyati, tili va mahalliy diniy eʼtiqodlarini qabul qilishgan. Mil. av. taxm. 170—138/137 y.larda P. podshohi Mitridat I salavkiylarning sharqiy satrapiyalari va Yunon-Baqtriya podsholigining bir qismini (mil. av. taxm. 136 y,) bosib olgan. Mil. av. 1-a. boshida P.ning qudrati yanada ortib, Rim imperiyasining xavfli raqibiga aylangan. Mil. av. 53 y. P. Rim bilan toʻqnashib, Karri jangitsa. Krase qoʻmondonligi ostidagi Rim qoʻshi-nini butkul tormor etgan. Mil. av. 40-y.da P. Kichik Osiyoning deyarli butun hududini, Suriya va Falastinni zabt etgan. Bu Rimning Sharkdagi hukmronligiga taxdid solmoqda edi. Mil. av. 39— 37 y.larda rimliklar bu viloyatlar us-tidan oʻz hukmronliklarini tiklashgan. Tez orada P. ichki nizolar va koʻchmanchi alanlarning hujumlari natijasida ta-nazzulga uchray boshlagan. Bundan foy-dalangan rimliklar P.ning gʻarbiy viloyatlarini qattiq talon-toroj qilgan. Parfiyaliklar vaqtvaqti bilan rimliklar ustidan gʻalaba qozonib turgan boʻlsalarda, davlatni siyosiy tushkunlikdan qutqarib qololmaganlar. Margʻiyona, Sa-kaston, Girkaniya, Elimaida, Fors, Xa-rakena, Xatra sh. amalda mustakil edilar. Tashki va ichki nizolar mamlakatni holdan toydirgan. 224 y. vassal Fors (Persida) viloyati hokimi Ardashir (q. [[Ardashir I]]) hal qiluvchi jangda Arta-bon V ni Ormizdagon tekisligida magʻ-lub etib P. davlatini tugatgan; P. asoschisi [[Ardashir I]] boʻlgan. Sosoniylar davlatit qoʻshib yuborilgan.▼
▲larigacha mavjud boʻlgan. Mil. av. taxm. 250 y. saklarning koʻchmanchi parnlar (daxlar) qabilasi Arshak (arshakiylar sulolasi asoschisi) boshchiligida Salavkiylar davlatidan ajrab chiqqan Parfiyo-na yoki P. satrapiyasiga bostirib kirganlar va P.ni, soʻngra qoʻshni Girkaniya viloyatini ishgʻol etganlar. Salavk II oʻz hokimiyatini qayta tiklash maqsadida olib borgan bir necha muvaffaqiyatsiz urinishlar (mil. av. 230— 227)dan soʻng P. da arshakiylar hukmronligini tan olishga majbur boʻlgan. 209 y. P.ni salavkiylar podshohi An-tiox III bosib olgan. Biroq Salavkiylar davlatining zaiflashganidan foy-dalanib P. tezda oʻz mustaqilligini tiklagan. Parnlar mahalliy parfyanlar (parfiyaliklar) bilan aralashib ularning madaniyati, tili va mahalliy diniy eʼtiqodlarini qabul qilishgan. Mil. av. taxm. 170—138/137 y.larda P. podshohi Mitridat I salavkiylarning sharqiy satrapiyalari va Yunon-Baqtriya podsholigining bir qismini (mil. av. taxm. 136 y,) bosib olgan. Mil. av. 1-a. boshida P.ning qudrati yanada ortib, Rim imperiyasining xavfli raqibiga aylangan. Mil. av. 53 y. P. Rim bilan toʻqnashib, Karri jangitsa. Krase qoʻmondonligi ostidagi Rim qoʻshi-nini butkul tormor etgan. Mil. av. 40-y.da P. Kichik Osiyoning deyarli butun hududini, Suriya va Falastinni zabt etgan. Bu Rimning Sharkdagi hukmronligiga taxdid solmoqda edi. Mil. av. 39— 37 y.larda rimliklar bu viloyatlar us-tidan oʻz hukmronliklarini tiklashgan. Tez orada P. ichki nizolar va koʻchmanchi alanlarning hujumlari natijasida ta-nazzulga uchray boshlagan. Bundan foy-dalangan rimliklar P.ning gʻarbiy viloyatlarini qattiq talon-toroj qilgan. Parfiyaliklar vaqtvaqti bilan rimliklar ustidan gʻalaba qozonib turgan boʻlsalarda, davlatni siyosiy tushkunlikdan qutqarib qololmaganlar. Margʻiyona, Sa-kaston, Girkaniya, Elimaida, Fors, Xa-rakena, Xatra sh. amalda mustakil edilar. Tashki va ichki nizolar mamlakatni holdan toydirgan. 224 y. vassal Fors (Persida) viloyati hokimi Ardashir (q. [[Ardashir I]]) hal qiluvchi jangda Arta-bon V ni Ormizdagon tekisligida magʻ-lub etib P. davlatini tugatgan; P. asoschisi [[Ardashir I]] boʻlgan. Sosoniylar davlatit qoʻshib yuborilgan.
Meʼmorlik, amaliy va bezak sanʼati dastlab sharqiy ellin madaniyatining shoxobchalaridan biri sifatida rivojlangan. Keyinchalik P. tarkibiga kirgan mahalliy xalklarning badiiy anʼanalari bilan boyib taraqqiy etgan. P.ning sharqiy qismida asosi kvadrat shaklidagi ibodatxonalar (Niso, mil. av. 2- va mil. 1-a.lar), ayvonli saroylar (Koʻhi Xoʻja, Eron, 1-a.) qurilgan, binolar gʻarbdan keltirilgan marmar haykallar va mahalliy ustalar yasalgan terrakota haykallar bilan bezatilgan. Kryalarda ishlangan relyeflarda aʼyonlarning podshoga taʼzimi, qurbonlik marosimlari va b. aks ettirilgan. Nisodan topilgan kumush, fil suyagi, sopol buyum, idish, turli bezaklardagi tasvirlarning syujeti yunon afsonalari asosida, lekin kishilarning qiyofalari mahalliy xalklarni eslatadi.
| |||