Saudiya Arabistoni: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
CoderSIBot (munozara | hissa) Qatorga koʻchirish toʻgʻrilandi |
Tahrir izohi yoʻq |
||
Qator 1:
{{Saudiya
'''Saudiya Arabistoni''', (Saudiya Arabistoni Qirolligi) Saudiya Arabistoni Podshohligi (AlMamlaka alArabiya asSaudiya) — Osiyoning janubi-gʻarbida joylashgan davlat. [[BMT]] aʼzosi Arabiston ya.o.ning taxm. 2/3 qismini va Qizil dengiz hamda Fors qoʻltigʻidagi qator qirgʻoqboʻyi orollarni egallaydi. Mayd. 2,25 million km². Aholisi 23,5 mln. kishi (2002). Bulardan 5,3 mln. kishi mamlakat fukarosi hisoblanmaydi. Poytaxti
==Davlat tuzumi==
▲'''Saudiya Arabistoni''', Saudiya Arabistoni Podshohligi (AlMamlaka alArabiya asSaudiya) — Osiyoning janubi-gʻarbida joylashgan davlat. Arabiston ya.o.ning taxm. 2/3 qismini va Qizil dengiz hamda Fors qoʻltigʻidagi qator qirgʻoqboʻyi orollarni egallaydi. Mayd. 2,25 million km². Aholisi 23,5 mln. kishi (2002). Bulardan 5,3 mln. kishi mamlakat fukarosi hisoblanmaydi. Poytaxti — ArRiyod sh. Maʼmuriy jihatdan 14 viloyatga boʻlinadi.
▲Davlat tuzumi. S.A. — mutlaq teokratik monarxiya. Davlat boshligʻi — podshoh, ayni vaktda bosh vazir va qurolli kuchlar oliy bosh qoʻmondoni hamdir. U hukumat (Vazirlar Mahkamasi)ni tuzadi. 1992 y. 1 martda podshoh farmoni bilan 4 y.lik muddatga Shoʻro (Maslahat) Kengashi tashkil etilgan. 1997 y.da Shoʻro Kengashi aʼzolarining soni 60 kishidan 90 kishiga yetkazildi. Podshoh Shoʻro Kengashini tarqatib yuborishi va kayta tuzishi mumkin. Podshoh vazirlarni tayinlash, hukumatni tarkatib yuborish va yangidan tuzish vakolatiga ega. Hukumat, asosan, podshoh oila aʼzolaridan tuziladi.
Siyosiy partiya va kasaba uyushmalari faoliyati rasman man etilgan.
==Tabiati==
Gʻarbda Afrika — Arabiston platformasi fundamentining turtib chiqqan yeri — NubiyaArabiston qalqoni joylashgan boʻlib, u arxey — quyi proterozoy davrlariga mansub gneys va migmatitlar, shuningdek, yuqori proterozoyga oid geosinklinal choʻkindi komplekslaridan (qalinligi 10 km dan ortiq) iborat. Yuqori va quyi proterozoy davriga oid intruziyalar keng rivojlangan: shim.sharqiy yoʻnalishda qalqon jinslari platforma qoplamasining qatlamlari ostiga choʻkkan, bu jinslar vend va paleozoydan boshlanib, mezozoy va paleogenni oʻz ichiga oladi. Fors qoʻltigʻining yon bagʻri boʻylab Mesopotamiya chekka egilmasining neogen davriga mansub qalin molasslari rivojlangan boʻlib, uning jan. chekkasida yirik neft konlari joylashgan. RubʼulXoli sineklizasi ikkinchi neft mintaqasi hisoblanadi. Qalqonning tokembriy davri jinslari orasida temir, xrom, mis, qoʻrgʻoshin, pyx, oltin rudalari, nodir yer elementlari, berilliy va qalay konlari bor.
Qator 20:
Aholisining 90% ini arablar tashkil qiladi. Hindlar, misrliklar va pokistonliklar, bir necha yuz ming eronlik, fillipinlik, bangladeshlik, yamanlik, indonez, sudanlik, suriyalik, iordaniyalik va b. ham yashaydi. S.A. da 200—800 ming oʻzbek istiqomat qiladi, deb hisoblanadi. Yirik qabila birlashmalari — unayza va shammar; qabilalar — harb, mutayr, huzayl, kaxtan, juhayna, muahib, shararat, manasir, banu asad, tanuh, quraysh, banu shaybon. Rasmiy til — arab tili; ingliz tili ham keng tapqalgan. Davlat dini — islom. Islom dinining muqaddas ziyoratgoh shaharlari — Makka va Madina S.A. dadir. Har yili bu shaxdrlarda 2 mln. dan ortiq musulmon xaj va umra safarida boʻladi. Shahar aholisi 80,2%. Yirik shaharlari — [[Ar-Riyod]], [[Jidda]], [[Makka]], [[Madina]].
==Tarixi==
Natijada chegara, yaʼni betaraf mintaqa barpo etiddi. 1924—25 ylarda Ibn Saud Hijozni Najdga qoʻshib oldi. Birinketin Toif, Makka, Jidda va Madina qoʻlga kiritildi. 1926 y. yanvar da u oʻzini Hijoz podshosi, Najd va b. qoʻshib olingan viloyatlarning sultoni deb eʼlon qildi. 1927 y. Buyuk Britaniya yangi Saudiylar davlatini tan olishga majbur boʻldi. 1932 y.dan boshlab mamlakat S.A. Podshohligi deb ataladigan boʻldi. 1934 y. S.A. va Yaman oʻrtasida boʻlib oʻtgan va Yamanning magʻlubiyati bilan tugagan urush natijasida S. A. Asir, Jizana va Najdning bir qismini oʻz tarkibiga kiritdi.
Qator 26 ⟶ 27:
2-jahon urushi davri (1939—45) da S.A. Germaniya (1941) va Italiya (1942) bilan diplomatik aloqani uzdi, ammo urushda qatnashmadi. Urush oxiriga kelib S.A. da AQSH taʼsiri kuchaya boshladi. 1943 y. AQSH Saudiya Arabistoni bilan diplomatik aloqa oʻrnatdi va S.A. ga lendliz (biror shart bilan qarz berish) qonunini joriy etdi. AQShning ARAM KO neft kompaniyasi 1972 y.ga qadar neft qazib olish ishlarini bajarib keldi. 1962 y. Saud amaldagi hokimiyatni amir Faysalga topshirishga, 1964 y. 2 noyabrda esa Faysal foydasiga taxtdan voz kechishga majbur boʻddi. Faysal hukumati xalq xoʻjaligi (yangi sanoat korxonalarini barpo etish va h.k.), xalq taʼlimi sohasida bir qancha islohotlar oʻtkazdi. 1960y.larning 2-yarmidan S.A. tashqi siyosati 2 xil yoʻnalishda boʻldi. Bir tomondan musulmon davlatlari tashkiloti — Islom paktini tuzib (1966), kommunizmga qarshi harakatni qoʻllab-quvvatlagan boʻlsa, ikkinchi tomondan Isroil agressiyasiga duchor boʻlgan arab mamlakatlari (Misr, Suriya va Iordaniya)ga moliyaviy yordam bera boshladi. 1973 y.gi Yaqin Sharkdagi harbiy tanglik paytida S.A. oʻz qoʻshinlari bilan arab mamlakatlari tomonida turib urushda qatnashdi va Misr hamda Suriyaga qaytarib olmaslik sharti bilan moliyaviy yordam berdi; Isroilni quvvatlayotgan mamlakatlar — AQSH, Gollandiyaga neft sotishni vaqtincha toʻxtatib qoʻydi. 1974 y. okt. oyida Rabotda boʻlib oʻtgan arab mamlakatlari rahbarlarining konferensiyasida S.A. Falastin Ozodlik tashkilotini tan oldi. 1975 y. 25 martda podshox. Faysal oʻldirilgach, uning oʻrniga Xolid ibn Abdulaziz podshoh boʻddi. 1982 y. iyunda PodshohXolid bin Abdulaziz vafotidan keyin uning oʻrniga Faxd bin Abdulaziz taxtga oʻtirdi. S.A. — 1945 y.dan BMT aʼzosi. OʻzR bilan diplomatiya munosabatlarini 1992 y. fev,da oʻrnatgan. Milliy bayrami — 23 sent. — Podshohlik eʼlon qilingan kun (1932).
==Xoʻjaligi==
==Sanoati==
Qishloq xoʻjaligi bundan chorak asr muqaddam iqtisodiyotning eng qoloqtarmogʻi hisoblangan. 1990y.lardan u juda tez surʼatlar bilan rivojlandi va daromadli tarmoklardan biriga aylandi. Ekin ekiladigan umumiy maydon 1990y.larningoxirida 1,8 mln. gektarga yetdi. Asosiy q.x. ekini — gʻalla, sholi. Xurmo, kofe, uzum, mandarin, banan, sabzavot va mevali oʻsimliklar ham oʻstiriladi. Koʻchmanchi chorvachilik rivojlangan: tuya, qoʻy, echki, qoramol, shuningdek, tovuq boqiladi. Baliqovlash bilan shugʻullaniladi. Yiliga oʻrtacha 698 ming t sut mahsulotlari ishlab chiqariladi. Mamlakat oʻz aholisini asosiy oziqovqat mahsulotlari bilan toʻliq taʼminlaydi. Dengizdan marvarid va marjon olinadi. Har yili Makka va Madinaga keluvchi 2 mln.dan ortiq ziyoratchiga xizmat koʻrsatiladi.
Qator 36 ⟶ 39:
S.A. chetga, asosan, neft va neft mahsulotlari, bugʻdoy, xurmo chiqaradi. Chetdan mashina jihozlari, avtomobil, isteʼmol mollari, transport vositalari, metall, toʻqimachilik buyumlari, qurolyarogʻ oladi. Asosan, Yaponiya, AQSH, Buyuk Britaniya, Koreya Respublikasi, Singapur, Fransiya, Germaniya bilan savdo qiladi. Pul birligi — S.A. riyoli.
==Tibbiy xizmati==
==Maorifi va madaniy-maʼrifiy muassasalari==
Yirik kutubxonalari: Milliy kutubxona (1968), Saud kutubxonasi, ArRiyod universiteti kutubxonasi, Mahmudiya kutubxonasi, Orif Hikmat kutubxonasi, Madina universiteti kutubxonasi. S.A. da 153 madaniy markaz, madaniyat va sanʼat jamiyati, adabiyot klublari faoliyat koʻrsatadi. 12 ta muzey bor. Ularning eng yiriklari: ArRiyoddagi arxeologiya va xalq merosi milliy muzeyi, AlMasmak kalʼasi muzeyi, Dammamdagi Mintaqaviy muzey va b.
Qator 46 ⟶ 51:
Makka (1967), Madina (1967), Dammam (1969) da yirik televizion markazlar mavjud. Teleeshittirishlar 2 kanal orqali olib boriladi. Sunʼiy yoʻldosh orqali telekoʻrsatuvlar asosiy axborot manbaidir. 70% teletomoshabinlar undan foydalanadi.
[[Fayl:Masjid Abu Bakar Ash-Shiddiq.jpg|thumb|[[Abu Bakr Siddiq]] masjidi]]
==Adabiyoti==
Hikoya janri yaqinda paydo boʻlgan boʻlsa ham, S.A. adabiyotida yetakchi oʻrinni egallaydi. Ahmad asSiboi, Hamid Damanquri hikoya janrining asoschilari hisoblanadi. Ahmad AsSiboining "Egizaklar" asari bu janrda yaratilgan birinchi asardir. Novella janri ham yangi janrlardan hisoblanadi. Husayn Ali Husayn, Muhammad Ulvan, Ali Xasuna, Siboi Usmon, Muhammad alMansura ashShakxa mazkur janrda samarali ijod qilmoqdalar. 80y.lardagi publitsistika va adabiy tanqidda Ahmad Abd alGʻafur al Attar, Muhammad Abdo Yamanini alohida koʻrsatish mumkin.
Qator 52 ⟶ 58:
1980 y.dan podshoh farmoni bilan adabiyot boʻyicha davlat mukofoti taʼsis etilgan.
==Meʼmorligi va tasviriy sanʼati==
==Kinosi==
==Oʻzbekiston — Saudiya Arabistoni munosabatlari==
{{main|Oʻzbekiston — Saudiya Arabistoni munosabatlari}}
== Manbalar ==
{{manbalar}}
{{Osiyo mamlakatlari}}
{{Katta yigirmattalik}}
{{OʻzME}}
{{stub}}▼
[[Turkum:Yaqin Sharq]]
[[Turkum:Davlatlar]]
[[Turkum:BMT aʼzolari]]
▲{{stub}}
|