Ali Xomanaiy: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
Tahrir izohi yoʻq |
Tahrir izohi yoʻq |
||
Qator 35:
== Biografiyasi ==
Ali Sayid Husayniy Xomanaiy [[1939-yil]]ning [[17-iyul]] kuni [[Eron]]ning [[Mashhad]] shahrida tugʻilgan<ref name="Саджадпур">{{cite news | title=Аятолла Хаменеи: Высший руководитель |publisher=Журнал "Pro et Contra", стр. 11-35|date=2008 июль — август|author=КАРИМ САДЖАДПУР| url=http://uisrussia.msu.ru/docs/nov/pec/2008/4/ProEtContra_2008_4_02.pdf| lang=ru}}</ref>. Xomanaiy oilada sakkiz farzanddan ikkinchisi boʻlgan. Kelib chiqishi va millati boʻyicha [[Ozarbayjonlar|ozarbayjondir]]<ref>{{cite web|url=http://web.archive.org/web/20070814165654/www.irinnews.org/report.aspx?reportid=26910 |title=Azeris unhappy at being butt of national jokes |publisher=UN Office for the Coordination of Humanitarian Affairs |work=IRIN |date=25 May 2006 |accessdate=2009-06-19}}{{oq|en|Although Azeris are prominent among Iran’s elite — the supreme leader Ayatollah '''Ali Khamenei is an Azeri''' — they are often the targets of jokes and regularly mocked by the Persian majority.}}</ref><ref>{{cite web|author=Jun 8, 2006|url=http://www.atimes.com/atimes/Middle_East/HF08Ak02.html|title=Asia Times Online :: Middle East - Foreign plots and cockroaches in Iran|publisher=Atimes.com|date=2006-06-08|accessdate=2009-06-19|archiveurl=http://www.webcitation.org/61Bbungpc|archivedate=2011-08-25}}{{oq|en|Supreme Leader Ayatollah '''Ali Khamenei — himself an Azeri'''}}</ref><ref>{{cite web|author=Sep 28, 2004|url=http://www.atimes.com/atimes/Middle_East/FI28Ak01.html|title=Asia Times - Asia's most trusted news source for the Middle East|publisher=Atimes.com|date=|accessdate=2009-06-19|archiveurl=http://www.webcitation.org/61Bbvcvst|archivedate=2011-08-25}}{{oq|en|Indeed, Iran’s supreme leader Ayatollah''' Ali Khamenei is an ethnic Azeri''' and so is Rahim Safavi, the overall commander of the Islamic Revolutionary Guards Corps (IRGC) and the most important military-security official in the country.}}
</ref>. Ali Xomanaiy [[Muhammad]] paygʻambarning avlodlaridan biri boʻlgan [[Saidiylar]]dan kelib chiqgan. Uning bobosi Sayid Hussayn [[Janubiy Ozarbayjon]]da taniqli din arbobi hisoblanib, avval [[Hiyoboniy]] va [[Tabriz]]da, keyinroq esa [[Iroq]]ning [[En-Najaf]] shahrida yashab oʻtgan<ref name="Rahbar">{{cite news | title=The Rahbar: ’Ali Khamene‘i and the Iranian Culture Wars|publisher=The Estimate.|date=August 25, 2000| url=http://www.theestimate.com/public/082500.html| lang=ru}}</ref>. Ali Xomanaiyning otasi Sayid Javod Husayniy Xomanaiy madrasada muallim, keyinroq Mashhad shahri ulamolaridan biri boʻlgan. 93 yoshida vafot etgan. Ali Xomanaiy oʻz otasi haqida shunday degan: "''Otam mashhur ulamo boʻlgan. Biroq u juda sofdil boʻlib asketik hayot tarzini kechardi. Bizning hayotimiz ogʻir edi. Esimda, baʼzi vaqtlar uyimizda tushlik yoʻq edi. Onam qiyinchilik bilan bizga ovqat tayyorlardi... Tushligimiz non va mayizdan iborat edi."'' Onasi [[Yazd]] shahridan boʻlib<ref>{{cite news | title=Change Comes to Iran|publisher=The Daily Beast|date=Feb 19, 2009|author=Hooman Majd| url=http://www.theestimate.com/public/082500.html| lang=en}}</ref>, [[1989-yil]]da 76 yoshida vafot etgan<ref>{{cite news | title=Iran Leader's Mother Dies Of Heart Failure|publisher=The Telegraf, стр. 12 | url=http://news.google.com/newspapers?nid=2209&dat=19890807&id=BPYlAAAAIBAJ&sjid=R_wFAAAAIBAJ&pg=3089,1715923|date=August 7, 1989| lang=en}}</ref>.
Ali Xomanaiy oʻz taʼlimini [[Mashhad]] shia akademiyasida (''Havza'') boshlagan. Uning muallim va oʻqituvchilari Haj Shayx Hoshim Gʻazviniy va Oyatullo Miloniy boʻlgan. [[1957-yil]]da Xomanaiy [[Najaf]] shahriga koʻchib oʻtadi. Bir yil Najafda yashab [[Qum]] shahriga koʻchib oʻtadi. Qum shahrida u Oyatullo [[Husayn Borujerdiy]] va [[Ruhillo Homeyniy]] bilan tanishadi. Ruhillo Homeyniyning radikal dunyoqarashi Ali Xomanaiyga qattiq taʼsir qilib u faol tarzda aksilshoh targʻibotini boshlaydi. [[1964-yil]]da Ruhillo Homeyniy Erondan badargʻa qilinadi. Ali Xomanaiy esa [[Birjand]]da «SAVAK» tomonidan hibsga olinadi, biroq keyinroq ozod etiladi va Xomanaiy Mashhadga qaytib ketadi. [[1963]]—[[1975-yil]]gacha u yana besh marta bir necha oyga qamoqqa tushadi.
== Siyosiy faoliyati ==
Ali Xomanaiy Islom inqilobining eng faol ishtirokchilaridan va Ruhillo Homeyniyning eng yaqin maslakdoshlaridan biri edi. Inqilobdan soʻng ular tomonidan «Jumhuriye islomi» gazetasiga asos solindi<ref>{{cite web|url=http://www.iranicaonline.org/articles/journalism-iii-post-revolution-era|title=JOURNALISM iii. Post-Revolution Era|publisher=[[Encyclopædia Iranica]]|archiveurl=http://www.webcitation.org/6839SCH3r|archivedate=2012-05-30}}</ref>. Ruhillo Homeyniy Ali Xomanaiyni [[Tehron]]dagi bosh juma masjidi imomi (rahbari) (oʻsha paytda [[Tehron]]dagi umumdavlat va umummilliy siyosiy xabarlar joyi) etib tayinlaydi. Ushbu lavozimda u Oyatullo [[Husayn Ali Montazariy]]ning oʻrnini egalladi. Keyinroq u kam vaqt [[Abulhasan Banisadr]] hukumatidagi harbiy qoʻmondonlik vaziri oʻrinbosari boʻlib faoliyat yuritadi. Xomanaiy bir necha marotaba eron-iroq urushi paytida [[parlament]] komiteti nomidan frontlarga tashrif buyuradi.
[[1981-yil]]ning [[27-iyun]] kuni soʻl-radikal «Mojahedine halq» partizanlik tashkiloti tomonidan Ali Xomanaiyga suiqasd amalga oshiradi. Biroq ushbu suiqasd ular oʻylaganidek amalga oshmaydi. Oʻsha paytda, matbuot anjumani oʻtkazilayotgan paytda, Xomanaiyning yonidagi magnitofonga oʻrnatilgan va yashirilgan bomba portlaydi. Portlash natijasida Xomanaiyning oʻng qoʻli ishlamay qoladi<ref name="Саджадпур"/><ref>{{cite news | title=Profile: Iran's 'unremarkable' supreme leader Ayatollah Khamenei|publisher=BBC|author=James Reynolds| url=http://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-14362281|date=4 August 2011| lang=en}}</ref>. Suiqasddan ikki oy oʻtgach, yana oʻsha tashkilot hukumat boshligʻi kotibiyati binosida portlash uyushtiradi. Ushbu portlash natijasida oʻsha paytdai [[Eron Prezidenti]] [[Muhammad Ali Rojaiy]] va bosh vazir [[Muhammad Javod Bahonar]] halok boʻlishadi.
Oʻsha yili oʻtkazilgan navbatdan tashqari prezidentlik saylovlarida Ali Xomanaiy 95 % ovoz toʻplab ilk bor prezidentlik lavozimida faoliyatini boshlaydi. Ushbu lavozimda Eronda ilk bor diniy inson gʻalaba qozongan holat sodir boʻladi. Bundan oldin Ruhillo Homeyniy [[Eron Prezidenti]] faqat dunyoviy taʼlim olgan inson boʻlishi (Abulhasan Banisadr va Muhammad Ali Rojaiy shunday toifaga kirardi) mumkinligini taʼkidlagan edi. Biroq, Xomanaiyning Eronda juda mashhurlik va ommabopligi tufayli u oʻz fikrini oʻzgartirib Ali Xomanaiyni prezident saylovlarida qatnashishiga rozilik bildiradi. Prezident saylovlaridan keyin Eron bosh vaziri etib [[Mir-Husayn Musaviy]] tayinlanadi. Mir-Husayn Musaviyning buvisi Ali Xomanaiy otasining opasi hisoblangan<ref name="Лента">{{cite news | title= Мусави, Мир-Хосейн|publisher=Лентапедия | url=http://www.lenta.ru/lib/14198430/| lang=ru}}</ref>. С санкции Хомейни Али Хаменеи стал генеральным секретарём Партии исламской республики (ПИР)<ref>.
=== Prezident saylovlari natijalari ===
Qator 69:
== Oliy Rahbar sifatida ==
=== Saylanishi ===
1989-yilning [[3-iyun]] kuni Islom inqilobi rahbari Oyatullo Ruhillo Homeyniy [[Tehron]]da vafot etdi. Keyingi kuni Ekspertlar kengashi yigʻilib, 20 soat davom etgan majlisda 74 aʼzodan 60 ta ovoz toʻplab Ali Homenei Eronning yangi Oliy Rahbari Oyatullo deb saylandi. Majlis boshida Oyatullo Ali Meshkiniy, Oyatullo Abdulkarim Musaviy va Oyatullo Muhammad Rizo Gulpayganiy ekspertlar kengashi aʼzolariga Oliy Rahbar lavozimini uchta kishidan iborat yangi Oliy Kengashga topshirishni taklif qilishdi. Ekspertlar kengashi ushbu taklifni rad etishgani bois Oyatullo Muhammad Rizo Gulpayganiy Oliy Rahbar lavozimiga oʻz nomzodini qoʻydi. Biroq yakunda Ali Xomanaiy 74 ta ovozdan 60 ta ovozni olib Eron Oliy Rahbari etib tayinlandi<ref name=globalsecurity>{{cite web|author=John Pike.|url=http://www.globalsecurity.org/military/world/iran/khamenei.htm |title=Ayatollah Hojjat-ul-Islam Seyed Ali Khamenei (англ.)|publisher=Globalsecurity.org |date= |accessdate=2009-06-19}}</ref>.
=== Ichki siyosati ===
Qator 77:
=== Yader quroli yaratishga qarshi fatvosi ===
Oyatullo Ali Xomanaiy fatvo eʼlon qilib, unda yader qurolini yaratish, ishlab chiqarish, saqlash va ishlatish islom dini tomonidan man etilgani eslatib oʻtilgan
| url = http://www.atimes.com/atimes/Middle_East/HC17Ak02.html
| title = An Iran option the US prefers to ignore
| date = 17 March 2006
| publisher = [[Asia Times Online]]
| accessdate = 2009-17-28
| archiveurl = http://www.webcitation.org/68eawW9Bj
| archivedate = 2012-06-24
}}</ref>. [[2005-yil]]ning [[avgust]] oyida ushbu fatvo MAGATE tashkilotining [[Vena]]dagi majlisida Eron delegatsiyasi tomonidan rasman oʻqib eshittirildi<ref name="IAEA">{{cite web
| url = http://www.rferl.org/featuresarticle/2005/8/19C76894-2A3A-49D7-96A5-02039F66FD20.html
| title = Timeline of The Iranian Nuclear Dispute
| date = 23 May 2007
| publisher = RFERL
| accessdate =25 April 2009| archiveurl= http://web.archive.org/web/20090429062335/http://www.rferl.org/featuresarticle/2005/8/19C76894-2A3A-49D7-96A5-02039F66FD20.html| archivedate= 29 April 2009 <!--DASHBot-->| deadurl= no}} (via Web Archive)</ref>. Biroq bir guruh eronlik sobiq diplomatlar Xomanaiy Eron maxsus xizmatlari va xavfsizlik xizmati aʼzolariga oʻzi eʼlon qilgan fatvo Eron Islom Respublikasiga yader qurolini ishlab chiqarishni man etmaydi deb aytganini bong urishdi.
Fatvoning bajarilishi va taʼsiri shuningdek bir necha shubhalar tufayli savol ostida qoldi. Shubhalanuvchilar Xomanaiyning oʻzi eʼlon qilgan fatvosidan qaytishi mumkinligidan xavotirda ekanliklarini aytishdi. Ushbu shubhalar oʻzini oqlar edi, chunki eron-iroq urushi paytida oʻsha paytdagi Oliy Rahbar Ruhillo Homeyniy zarar yetkazuvchi qurolga nisbatan fatvosini bekor qilgani va qurol, shu jumladan yader qurolini ishlab chiqarishni qaytalashni buyurgani hammaning esida edi<ref>«Iran’s nuclear theology: Bombs and truth: Muslim theological objections to nuclear weapons—real and imagined», [[The Economist]], dated 19 May 2012.</ref>.
== Tashqi siyosati ==
=== AQSH ===
[[AQSh|AQSH]] hukumati va siyosatini tanqidlash Xomanaiyning chiqishlarida ajralmas qismga aylanib qolgan. U AQSH hukumatini [[Yaqin Sharq]]da [[Imperializm|imperialistik]] siyosatini olib borishini, [[Isroil]]ni qoʻllab-quvvatlashini va [[Iroq]]ga qarshi [[agressiya]]da ayblab keladi<ref name="Выступление Хаменеи на собрании паломников Имама Резы">[http://russian.khamenei.ir/index.php?option=com_content&task=view&id=288&Itemid=63 Выступление Хаменеи на собрании паломников Имама Резы]</ref>.
=== Falastin va Isroil ===
Oyatullo Ali Xomanaiy [[Isroil]]ni noqonuniy [[Okkupatsiya|okkupatsion]] rejim deb hisoblaydi. Ushbu nuqtai nazari bilan, u [[falastin]]liklarni Isroil Davlatini tan olmasligini qoʻllab keladi. Xomanaiyning soʻzlariga koʻra «agar kimdir islom dunyosida shu qabih xatoni qilib ushbu ayanchli rejimni tan olsa, oʻziga sharmandalik va nafratni yoʻliqtirib besamar aksiyani amalga oshiradi. Chunki ushbu rejim uzoq vaqtga choʻzilmaydi»<ref name="Пути решения палестинской проблемы">[http://russian.khamenei.ir/index.php?option=com_content&task=view&id=249&Itemid=75 Пути решения палестинской проблемы]</ref>.
Xomanaiyning fikriga koʻra, falastin muammosini hal qilishning yoʻli «barcha falastin halqi orasida, yaʼni hozir tugʻilgan yeridan qochqin sifatida [[Livan|Lubnon]], [[Iordaniya]], [[Quvayt]], [[Misr]] va boshqa joylardagi falastinliklar uchun referendum oʻtkazishdir. Ular oʻz vatani, oʻz uylariga qaytishlari kerak. Ular orasida [[1948-yil]]gacha falastin hududida yashagan barcha insonlar, [[musulmon]], [[Nasroniylik|nasroniy]] va [[yahudiylar]] ham qaytishlari kerak».
== Shaxsiy hayoti ==
Ali Xomanaiy [[1964-yil]]da [[Yazd]]lik Hojasta Xomanaiyga uylangan<ref>{{cite news | title=Interview with Mrs. Khamenei |publisher=islam-pure.de|date=September 1992| url=http://www.islam-pure.de/imam/others/others1992.htm| lang=en}}</ref>. Keyinroq ularda toʻrt oʻgʻil va ikki qiz tugʻildi. Oʻgillari: Mujtabo, Mustafo, Maʼsud va Masyam. Qizlari: Boshra va Xoda. Xomanaiyning katta oʻgʻli Mujtabo Eron Majlisining sobiq raisi Gʻulom-Ali Haddod-Odilning qiziga uylangan<ref>{{cite news | title=Ahmadinejad favours his relatives|publisher=The Guardian| url=http://www.guardian.co.uk/news/blog/2008/feb/26/ahmadinejadfavourhisrelativ1| lang=en}}</ref>.
Ali Xomanaiyning amakivachchasi Ali Tehroniy [[1981-yil]]da [[Iroq]]ga qochib ketadi va eronning yangi hukumatiga qarshi faol propagandik faoliyat yuritgan. Keyinroq unga Xomanaiyning singlisi ham qoʻshilgan<ref>{{cite news | title=ПОЛИТИЧЕСКАЯ ЛИЧНОСТЬ В ИСЛАМСКОЙ РЕСПУБЛИКЕ ИРАН |publisher=Институт Ближнего Востока|date=2002|author=С. Задонский| url=http://www.iimes.ru/rus/stat/2002/27-09-02.htm| lang=ru}}</ref>.
Xomanaiy [[Fors tili|fors]], [[Ozarbayjon tili|ozarbayjon]] va [[Arab tili|arab tillarini]] biladi. Ozroq [[Ingliz tili|ingliz tilida]] soʻzlasha oladi. Bir nechta kitobni arab tilidan fors tiliga tarjima qilgan. Shuningdek oʻzi bir nechta kitoblar yozgan. Yoshligida [[futbol]]ga qiziqgan va oʻynagan. Hozirda boʻsh vaqtida togʻ boʻylab piyoda sayr qilishni xush koʻradi.
== Sogʻligʻi ==
[[2015-yil]]ning [[5-mart]] kuni bir nechta arab ommaviy axborot vositalari Xomanaiy [[Tehron]]dagi shifoxonalarining birida operatsiyadan soʻng ogʻir ahvolda ekanligini xabar qilishdi. Xabarlarga koʻra uning diagnozi haqida maʼlumotlar yoʻq va shifokorlar sistematik organlar ishlamasligini aniqlashgan. [[Fransiya]] ommaviy axborot vositalariga koʻra [[2014-yil]]ning [[sentyabr]] oyida unga [[protata bezi]] operatsiyasini oʻtkazishgan. Oʻsha xabarga koʻra operatsiya muvaffaqiyatli oʻtgan, biroq oʻsha paytda mish-mishlar boʻyicha Xomanaiyda [[Saraton (kasallik)|saraton kasalligining]] toʻrtinchi bosqichi boshlangan va shifokorlar Xomanaiyning umri ikki yildan kamroq deb baholshgan<ref>[http://www.mk.ru/politics/2015/03/05/smi-ayatolla-khamenei-pri-smerti-on-ekstrenno-gospitalizirovan.html СМИ: аятолла Хаменеи при смерти, он экстренно госпитализирован.]</ref>.
== Yozgan kitoblari ==
Qator 131 ⟶ 144:
== Havolalar ==
* [http://russian.khamenei.ir/ Rus tilidagi rasmiy sayti]
* [http://www.leader.ir/langs/ru/ Ali Xomanaiy idorasining informatsion bloki]
* [http://politican.ru/ahamenei-sb-oon-ne-dolzhen-rassmatrivat-yadernoe-dose-irana/ Ali Xomanaiy: BMT XK Eronning yader dosyesini koʻrib chiqmasligi kerak]
* [http://www.youtube.com/watch?v=59JM4uDZGiE Ali Xomanaiy oʻzining tarafdorlariga ozarbayjon tilida murojaat qilmoqda]
* [http://irannegah.com/Video.aspx?id=423 Xomanaiy ozarbayjon tilida sheʼr oʻqimoqda]
* [http://www.youtube.com/watch?v=8BBpsxWfnr0&feature=related Xomanaiy ozarbayjon xalqi bilan]
* [http://www.youtube.com/watch?v=uI8oF45j43g&feature=relmfu Xomanaiy Tabrizda]
<!-- * [http://irannegah.com/Video.aspx?id=434 Xomanaiy arab tilida gapirmoqda]-->
[[Turkum:Eron tarixi]]
| |||