Mirzo Ulugʻbek: Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
k 146.185.23.26 tahrirlari Nataev versiyasiga qaytarildi
Ximik1991 (munozara | hissa)
k vikifik
Qator 10:
| residence = [[Koʻk Saroy]], Samarqand
| citizenship =
| ethnicity = [[turkiy xalqlar|turkiy]] ([[Oʻzbeklar|o’zbekoʻzbek]])
| field = [[Siyosat]], [[astronomiya]], [[matematika]]
| work_institution =
Qator 18:
| prizes =
}}'''Mirzo (keyinchalik Sulton) Muhammad ibn Shohruh ibn Temur Ulugʻbek Koʻragon''' — [[Temuriylar]] davlatining hukmdori, [[Shohruh]]ning oʻgʻli. Buyuk [[astronomiya|astronom]] (Yulduzshunos) va [[matematika|matematik]] boʻlgan.
Ulug’bekUlugʻbek 1411-yildan 1449- yilgacha bugungi [[O’zbekiston]], [[Tojikiston]], [[Turkmaniston]], [[Qirgʻiziston]], Janubiy [[Qozogʻiston]], [[Eron]] va [[Afgʻoniston Turkistoni]]da hukmdorlik qilgan.
 
== Shaxsiyati ==
 
Mirzo Ulugʻbek o’noʻn beshinchi asrning nobig’asinobigʻasi, [[Amir Temur]]ning sevimli nabirasi va [[Shohrux Mirzo]]ning oʻgʻli boʻlib, asl ismi Muhammad Taragʻaydir. Yoshligidan uni „Ulugʻ bek“ deya izzat qilishgan va yosh shahzoda keyinchalik ayni shu nom bilan mashhur boʻlgan. Xat-savod, diniy va dunyoviy ilmlarning asoslari yosh Muhammad Taragʻayga begona emas edi. U Buyuk Yulduzbilimchisi va riyozidon boʻlgan, [[Qur'on]] karimni yoddan bilgan. Ulugʻbekning onasi [[Gavharshod begim]] boʻlsa ham, Temur saroyida hukm surgan anʼanaga ko‘ra shahzoda sohibqironning katta xotini [[Saroymulk xonim]] tarbiyasiga topshiriladi. 3-4 yoshlaridayoq [[shayx Orif Ozariy]] unga murabbiy qilib tayinlanadi.
 
U yoshligini ko’pinchakoʻpincha [[o’rtasharq]] va [[hindiston]]da o’tkazganoʻtkazgan bo’libboʻlib [[Amir Temur]] o’limidanoʻlimidan keyin Samarqand ya’niyaʼni [[Mahmud Qoshgʻariy|Koshgʻarli Mahmud]]ga ko’rakoʻra [[samarqand|Samizkent]]da yerlashgan. Keyinchalik Otasi [[Shohrux Mirzo]] Herotni o’zdavlatiningoʻzdavlatining boshkenti tayinlagach, o’noʻn-olti yoshlik Ulug’bekUlugʻbek 1409nchi yilda [[Samarqand]] boshchisi bo’libboʻlib, 1411nchi yilda esa Movarounnahr khonliklarining erkin hukumdori bo’lganboʻlgan.
 
== Hukmdorlik yillari ==
 
Temur vafotidan soʻng temuriylar o‘rtasidaoʻrtasida hokimiyat uchun jang avj oldi. Kurashlar natijasida [[Xuroson]] va [[Movarounnahr]]da ikki mustaqil davlat yuzaga keldi. [[1409|1409-yilda]] Ulug‘bek markazi Samarqand bo‘lgan Movarounnahrga hukmdor boʻldi. Ulug‘bek [[Amir Temur|bobosi]] kabi harbiy yurishlar qilmadi. [[1425|1425-yilda]] Shermuhammadxonni yengib, [[1427|1427-yilda]] Baroqxondan magʻlub boʻlgach, 20 yil mobaynida harbiy yurish amalga oshirmadi.
 
== Meʼmorchilik ishlari ==
Qator 47:
[[File:1987 CPA 5876.jpg|thumb|Mirzo Ulugʻbek sharafiga [[SSSR]] [[pochta markasi]].]]
 
U 1437nchi yilda 994 [[yulduz]] to’plaminitoʻplamini [[Ziji jadidi Koʻragoniy|ziji sultoni]] asarida tartib berganki shupaitlarga ham yulduzlarbilimi sohasida dunyoning eng buyuk asarlaridan biri sanaladi. Ushbu asar 1665nchi yilda Oxfordda [[Thomas Hyde]] tamonidan, 1843nchi [[Fransiya Bailly]] tamonidan va 1917nchi yilda [[Edward Ball Knobel]] tamonidan yangidan bezab bosilgan.
 
Ulug’bekUlugʻbek undan keyin ber yilni 365 kun, 5 soat, 49 daqiqa va 15 sonya deb belgilagan, ushbu belgilamasiga faqatgina 25 sonya xato qelgan ekan. Undan boshqa Ulug’bekUlugʻbek yer yuzini [[o’rtalik kajligini]] 23.52 daraja deb belgilaganki yuzyillar bo’yichaboʻyicha eng to’ghritoʻghri va anaq o’lchamoʻlcham deb topilgan<ref>Hugh Thurston, ''Early Astronomy'', (New York: Springer-Verlag), p. 194, ISBN 0-387-94107-X</ref>.
 
=== matematika ===
 
Uchburchaklar bilimida esa Ulug’bekUlugʻbek soyn va tanjont qimatlarini sekkiz onlik kesr ya sekkiz khona a’shoryagachaaʼshoryagacha aniq belgilagan.
 
Ulugʻbek davrida ko‘pgina asarlar arab va fors tilidan eski o‘zbek tiliga tarjima qilingan. U tashkil etgan boy kutubxonada 15000 dan ortiq kitob boʻlgan.
 
== O'limiOʻlimi ==
 
Otasi [[Shohrux Mirzo]] o’limidanoʻlimidan keyin Ulug’bekUlugʻbek [[Balx]]ga yurish qildi chunki Mirzo Alavuddavla ibn [[Boysunqur]] Mirzo Hirotdagi [[Temuriylar]] hukmdorligiga da'vogarlikdaʼvogarlik qilgan edi. Murg’obdaMurgʻobda bo'libboʻlib o’tganoʻtgan ushbu to’qnashuvdatoʻqnashuvda Ulug’bekUlugʻbek g’olibgʻolib bo’libboʻlib Hirot tomon harakat qildi ammo Alauddavlaning akasi [[Mirzo Abul Qosim Babur]] bilan bo’lganboʻlgan to’qnashuvdatoʻqnashuvda mag’lubiatgamagʻlubiatga uchrashib, Balxga qaytib kelgach o’zoʻz o’g’lioʻgʻli [[Abdullatif]]ni fitnasi tufayli 1449-yilda oktyabrning 27- sanasida ya’niyaʼni 55 yoshida [[Samarqand]] yaqinida o’ldirildaoʻldirilda<ref>Stevens, John. ''The history of Persia. Containing, the lives and memorable actions of its kings from the first erecting of that monarchy to this time; an exact Description of all its Dominions; a curious Account of India, China, Tartary, Kermon, Arabia, Nixabur, and the Islands of Ceylon and Timor; as also of all Cities occasionally mention'dmentionʼd, as Schiras, Samarkand, Bokara, &c. Manners and Customs of those People, Persian Worshippers of Fire; Plants, Beasts, Product, and Trade. With many instructive and pleasant digressions, being remarkable Stories or Passages, occasionally occurring, as Strange Burials; Burning of the Dead; Liquors of several Countries; Hunting; Fishing; Practice of Physick; famous Physicians in the East; Actions of Tamerlan, &c. To which is added, an abridgment of the lives of the kings of Harmuz, or Ormuz. The Persian history written in Arabick, by Mirkond, a famous Eastern Author that of Ormuz, by Torunxa, King of that Island, both of them translated into Spanish, by Antony Teixeira, who liv'dliv’d several Years in Persia and India; and now render'drender’d into English</ref>. Ulug’bekningUlugʻbekning yaqinlaridan biri Abdulloh, uni Samarqandning [[Go'ri Amir|Amir Temur maqbarasi]] ziyoratgohida keltirgan.
 
1830-yilda olmon Yulduzshunoslari [[Johann Heinrich von Mädler]] oyda bor bo'lganboʻlgan kraterlarning birini Ulug’bekUlugʻbek nomiga musammo qildi.
 
== Izohlar ==