Mulk: Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
CoderSIBot (munozara | hissa)
Yangi maqola yaratildi
 
Sociologist (munozara | hissa)
{{w}}
Qator 1:
'''Mulk''' — moddiy va maʼnaviy neʼmatlarning muayyan kishilar egaligida boʻlishi va ular tomonidan oʻzlashtirilishi; M.gamulkka egalik huquqi hamda mulk obʼyektlariga egalik, ularni boʻlish, taqsimlash boʻyicha kishilar oʻrtasida yuzaga keladigan iqtisodiy munosabatlar. M.Mulk obʼyekti yer va yer osti boyliklari, korxona, bino, inshootlar, mashina va uskunalar, tayyor mahsulot, pul, qimmatli qogʻozlar, sanʼ-atsanʼat va adabiyot asarlari, ilmiy va texnikaviy ishlanmalar va b.boshqalar boʻlishi mumkin. Moddiy va maʼnaviy neʼmatlarni amalda oʻzlashtiruvchilar mulk subʼyektlari, yaʼni egalari hisoblanadi. Bularga ayrim kishilar, oilalar, jamo-alarjamoalar va, nihoyat, davlat kiradi. Mulkdan amalda foydalanib, bundan naf koʻrish mulkni iqtisodiy tasarruf qilish hisoblanadi.
 
Kishilarning moddiy neʼmatlarni yaratishdagi, ularni taqsimlash va isteʼmol etishdagi oʻrni, siyosiy hayotda tutgan mav-qeimavqei, asosan, i.ch. vositalariga egalik qilishlariga bogʻliq. Jamiyat taraqqiyoti tarixida egalik qilish shakliga koʻra M.ningmulkning bir necha turi bor: ibtidoiy jamoa tuzumida ishlab chiqaruvchi kuchlar gʻoyat past rivojlanganidan kishilar birgalikda, guruh-guruh boʻlib mehnat qilishgan. Shubhasiz, shunday sharoitda mehnat qurollari va mahsulotlari jamoaning umumiy M.imulki boʻlgan. Mehnat qurollari va mehnat malakasi yuksalgach, kishilar yakka holda mehnat qila oladigan boʻldi. Bu oʻzgarish tufayli jamoa M.imulki parchalanib, xususiy M.kamulkka aylangan. [[Xususiy M.mulk]] — bu mulkni oʻzlashtirishning xususiy usuliga asoslangan shakli. U 2 xil boʻladi: 1) individual — yakka xususiy Mmulk, yaʼni ayrim shaxslar yoki oilalarga tegishli M.mulk; 2) korporativ xususiy M.mulk, bu ham ayrim kishilarga qarashli, lekin aksiyadorlar jamiyatidagi umumiy M.ningmulkning bir kismiqismi si-fatidasifatida mavjud boʻlgan M.mulk. Korporativ M.mulk dividend keltiruvchi M.dirmulkdir. [[Jamoa M.imulki]] — bu jamoaga ixtiyoriy ravishda birlashgan kishilarning umumiy M.imulki boʻlib, bu M.ningmulkning egalari shu jamoada mexnatmehnat qilishi shart. Bu yerda M.mulk egasi ayni bir vaqtda shu M.nimulkni amalda ishlatuvchi ham hisoblanadi. [[Da[[vlatDavlat mulki]] — davlat ixtiyorida boʻlgan M.mulk, davlat hokimiyati organlari tomonidan tasarruf etiladigan [[Monopoliya|monopollashgan]] M.dirmulkdir. Bunday M.mulk obʼyekti — yer, tabiat resurslari, asosiy vositalar, binolar, moliya, moddiy resurslar, axborot, moddiy va maʼnaviy boyliklar boʻlishi mumkin. Bu M.mulk ijtimoiy neʼmatlarni yaratishga xizmat qiladi.
 
Davlat bor yerda uning M.imulki mavjud, lekin ushbu M.ningmulkning milliy iqtisodiyotdagi ulushi turli mamlakatlarda farqlanadi va mamlakat iqtisodiyotining modeliga bogʻliq (q. [[Da[[vlat mulki]]). Fuqarolik jamiyati doirasida davlat M.imulki tobora ijtimoiy yoʻnalish olmoqda, yaʼni umummilliy manfaatlarni himoya qilishga yoʻnaltirilgan. Ijtimoiy M.mulk — tarixan sobiq so-sialistiksotsialistik mamlakatlarda mavjud boʻlgan. Bunda kishilar M.mulk egasi sifatida teng boʻladi, shuning uchun har bir kishining jamiyatdagi mavqei, turmush darajasi uning mehnati bilan belgilangan.
 
M.gaMulkga egalik va uni tasarruf etish muayyan iqtisodiy munosabatlarni paydo etadi vauva u mulkchilik munosabatlari deb ataladi. M.Mulk paydo boʻlishi uchun mulkka aylanadigan narsalar naf keltira olishi zarur. M.chilikMulkchilik munosabatlari M.nimulkni kishilarning oʻziniki yoki oʻzganiki ekanligini bildiradi. Bunday munosabatlarning 3 jihati bor: 1) M.kamulkka egalik qilish, yaʼni [[mulkdorlik]] huquqining M.mulk egasida saqlanib turishi; 2) M.danmulkdan foydalanish va uni amalda ishlatish. M.danMulkdan foydalanilganda shaxsiy ehtiyojlarni qondirish yoki daromad topish yuz beradi. [[Mulkdor]] oʻz M.inimulkini ishlatganda egalik qilish va M.danmulkdan foydalanish bir qoʻlda toʻplanadi, M.mulk keltirgan nafni uning egasi tanho oʻzlashtiradi. M.Mulk oʻzgalar qoʻlida ishlatilganda bundan olingan daromadni mulkdor M.nimulkni amalda ishlatuvchi bilan baham koʻradi; 3) M.nimulkni tasarruf etish — bu M.mulk taqdirini mustaqil hal qilish, yaʼni M.nimulkni sotish, merosga qoldirish, hadya etish, garovga qoʻyish kabi xatti-harakatlarni erkin amalga oshirilishidir. Mulkiy munosabatlarda M.nimulkni ijaraga berish muhim oʻrin tutadi. Yer, suv havzalari, bino va inshoot kabi koʻchmas M.larmulklar oddiy ijaraga beriladi. Qimmatbaho mashina va uskunalar (traktor, kombayn, samolyot, teplovoz, paroxod, yuk avtomashinalari va vagonlar) ijarasi lizing shaklida amalga oshiriladi. M.Mulk boʻlgan pul mablagʻlarni oʻz egasi tomonidan, oʻzgalarga foydalanib turish uchun berish kredit shakliga kiradi. M.Mulk milliy boylikni hosil etadi<ref>Ahmadjon Oʻlmasov. [[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>.
 
== Adabiyot ==
Ad:.* Shodmonov Sh., Alimov R., Joʻrayev T., Iqtisodiyot nazariyasi, T., 2002.
 
Ahmadjon Oʻlmasov.<ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>
 
== Manbalar ==
Qator 15 ⟶ 14:
 
{{stub}}
{{no iwikiOʻzME}}
 
{{OʻzME}} <!-- Bot tomonidan yaratildi -->