Matematika: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
CoderSIBot (munozara | hissa) Qatorga koʻchirish toʻgʻrilandi |
k o'zbek -> oʻzbek, replaced: O'zbek → Oʻzbek using AWB |
||
Qator 58:
20-a. 50-y.laridan boshlab respublika M.ning boshqa sohalari boʻyicha ham ilmiy maktablar vujudga keldi. T. A. Sarimsokrv funksional analiz sohasida, I. S. Arjanix, M. S. Salohiddi-nov va T. J. Joʻrayev — matematik fizika tenglamalari nazariyasi, I. S. Kukles — oddiy differensial tenglamalar nazariyasi, T. N. Qori-Niyoziy, S. H. Sirojiddinov, G. P. Matviyevskaya — matematika tarixi, V. Q. Qobulov, F. B. Abutaliyev , N. A. Bondarenko, T. Boʻriyev, A. F. Lavrik hisoblash M.si va sonlar nazariyasi yoʻnalishlariga asos soldilar. 20-a.ning soʻnggi choragida optimal boshqaruv nazariyasi (N. Yu. Sotimov), invariantlar nazariyasi (J. Hojiyev), matematik fizikaning funksional usullari ([[Alimov Shavkat Orifjonovich|Sh. O. Alimov]]), operator algebralari va kvant fizikasining matematik usullari ([[Ayupov Shavkat Abdullayevich|Sh. A. Ayupov]]) kup kompleks oʻzgaruvchili funksiyalar nazariyasi (A. S. Sadullayev) kabi eng zamonaviy sohalarida tadqiqotlar yoʻlga qoʻyildi, Oʻzbekiston matematiklari [[Moskva]], [[Sankt-Peterburg]], [[Novosibirsk]], [[Kiyev]], [[Yekaterinburg]]dagi ilmiy markazlar bilan anʼanaviy aloqalaridan tashqari yangi imkoniyatlarga ega boʻldilar. [[Buyuk Britaniya]], [[Fransiya]], [[AQSh]] ilmiy markazlarida oʻzbekistonlik matematiklar asarlari muntazam chop etila boshladi.
1999 yilda Oʻzbekiston matematiklari jamiyati tashkil etildi (raisi — T. J. Joʻrayev), 1991 y.dan "Oʻzbek matematika jurnali —
== Adabiyot ==
Qator 89:
Boshqa fanlarga nisbatan matematika, [[abstraktsiya]]ning eng yuqori o'lchamdaligi va aniqligi bilan ajralib turadi. Uning bu xususiyati ''"fanlar podshoxi"'' deyilishiga sababdir. Matematik bilimlarning nihoyatda mantiqiyligi, inson ongining boshlang'ich aqli yetmasligini namoyish etadi. [[Matemetik isbotlash]] xossa va tasdiqlarni haqiqiyligini belgilovchi eng ishonchli uslubdir.
XX-XXI asr zamonaviy matematikasi uchun eng yuqori aniqlik darajasiga erishish bu masalani to'liq umumiylashtirishdir. Agar ko'rilayotgan boshlang'ich masalalarga isbot talab qilinmasa ([[aksioma]]), unda umumiylashtirish yordamida isbotni keltirib chiqarish mumkin.
== Tarixi ==
Qator 95:
Matematika tarixdan ilgarigi davrlarga borib taqaladi. Ya'ni birinchi abstrakt matematik tushuncha bu – [[natural son]]. Matemetikaning keng ko'lamda rivoj topishi antik [[Yunoniston]]da [[geometriya]]dagi katta yutug'lar bilan belgilanadi. Matematikaning paydo bo'lishida har xil savdo-sotiq, yer taqsimlash, qurilishlar va vaqtni o'lchash kabi amaliy masalalarni hal qilish, yechish katta ahamiyat kasb etgan.
Matematikaning rivojlanishida o'rta asrlardagi islom dunyosining alohida o'z o'rni bor. U yunon matematikasidan farq qilgan holda, nisbatan ko'proq amaliy xarakterga ega bo'lgan. Matematika asosan savdo-sotiq, kasb-hunar, [[qurilish]], [[geografiya]], [[astronomiya]] va astrologiya, [[mexanika]], [[optika]] va xok. yo'nalishlarida keng qo'llanilgan.
Islom dunyosining madaniy markazi [[Bog'dod]] hisoblanib, [[Bayt al-Hikma]]ga turli millat olim va ulamolar yig'ilishgan.
[[al-Xorazmiy|Abu Abdulloh Muhammad ibn Musa al-Xorazmiy]] ([[arab tili|arab]] محمد بن موسى الخوارزمي) - (''taxm. 780-850 yillarda yashagan'') - mashhur [[O'rta Osiyo]]lik musulmon [[matematik|matematigi]], [[astronom]]i, [[astrolog]]i, [[geograf]]i, hamda qomusiy olimidir. Ayrim manbalarga koʻra, u forsiy boʻlgan.
U, taxminan, 780-yilda [[Xorazm]]da (hozirgi [[Xiva]]da, [[Oʻzbekiston]]) dunyoga kelgan va 850-yillarda vafot etgan. Al-Xorazmiy oʻz umrining aksariyatini [[Bogʻdod]]dagi [[Bayt al-Hikma]]da olim sifatida ishlab oʻtkazdi.
Uning [[Algebra]] asari [[chiziqli tenglama|chiziqli]] va [[kvadrat tenglama|kvadrat]] [[tenglama]]<nowiki>larning</nowiki> tizimli yechimi toʻgʻrisidagi birinchi kitobdir. Shu sababdan, u [[Diofant]] kabi [["algebra fanining otasi"]] degan unvonga sazovor boʻldi. Uning hind raqamlari haqidagi Arifmetika asarining Lotin tiliga tarjimasi 12-asrda Gʻarb olamiga oʻnlik raqamlar tizimi haqidagi tushunchani olib kirdi. Al-Xorazmiy [[Batlimus]]<nowiki>ning</nowiki> "Joʻgʻrofiya" asarini koʻrib chiqib, yangiladi va shuningdek, uning oʻzi ham astronomiya va astrologiyaga oid bir qancha asarlar yaratdi.
== Matematikaning go'zalligi ==
Qator 128:
=== Transformatsiya ===
{| style="border:1px solid #ddd; text-align:center; margin: auto;" cellspacing="20"
| [[Tasvir:
|-
| [[Matematik analiz]] || [[Vektor hisoblari]]|| [[Differensial tenglamalar]] || [[Dinamik tizimlar]] || [[Xaos nazariyasi]]
Qator 165:
| [[Matematik mantiq]] || [[To'plamlar nazariyasi]] || [[Kategiriya nazariyasi]]
|}
=== Amaliy matematika ===
Qator 179 ⟶ 178:
== Havolalar ==
* [http://kolho3.tiera.ru/#47 Elektron kutubxona (Matematikadan)]
* [http://ilib.mirror1.mccme.ru/djvu/klejn-1.htm Арифметика. Алгебра. Анализ Том первый]
Qator 191 ⟶ 189:
* [http://ankaraozelders.info Ankara Özel Ders] (Tr)
== Manbalar ==▼
{{math-stub}}▼
{{manbalar}}▼
{{OʻzME}}
[[Turkum:Matematika]]
▲== Manbalar ==
▲{{manbalar}}
{{
| |||