Palov: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
Tahrir izohi yoʻq |
Tahrir izohi yoʻq |
||
Qator 1:
'''Palov''', '''osh''' ({{lang-fa|پلو}} — [polov], [[Hind tili|hind tilidan]] ''पुलाव'' [palāu], sanskrit tilidan esa ''पुलाक'' [pulāka] deb atalishni boshlagan va «dimlangan guruch» deb tarjima qilinadi<ref>''Hasandust, Mohammad.'' An etymological dictionary of Persian language. Tehran: Iranian Academy of Persian language and literature, 2004. ISBN 964-7531-28-1. Vol. I, p. 285 {{ref-fa}})</ref>. [[Oʻzbek tili]]da ''palov'', ''osh'' deb ataladi. {{lang-kk|палау}}; {{lang-ky|палоо, аш}}; [[Qirimtatar tili|qrmtat]]. ''pilâv''; {{lang-tg|оши палов}}; {{lang-tt|pılaw, пылау}}; [[Turk tili|turk]]. ''pilav''; [[Turkman tili|turkm]]. ''palow''; {{lang-ug|полу/ﭘﻮﻟﯘ}}) — asosan [[Turkiy xalqlar|turkiy]] va [[Forsiy xalqlar|forsiy xalqlar]], shuningdek [[Osiyo]]ning boshqa mamlakatlarida keng tarqalgan taom.
Masalligʻi va tayyorlanish uslubi boʻyicha xilma-xil turlarga boʻlinadi va har bir mamlakatda oʻzagcha tarza tayyorlanadi. Taom asosini [[guruch]] tashkil etadi. Ushbu masalliqdan tashqari yogʻ, goʻsht, sabzi, piyoz va boshqa masalliqlardan tashkil topgan. Palov tayyorlanish va tarqalish boʻyicha asosan [[Oʻrta Osiyo]] va [[Yaqin Sharq]] xalqlari orasida ommabop hisoblanadi. Jumladan [[Oʻzbekiston]]da oʻzbekcha palov oʻzbek oshxonasining eng asosiy taomlaridan biri hisoblanib, har bir xonadonda, toʻy-hashamlarda va dunyoning boshqa davlatlarida sevib isteʼmol qilinadi.
'''Palov''' oʻzbekcha — palov, turkcha — pilav — milliy taom turi. Pishirish usulining xilma-xilligiga va ishlatiladigan masalligʻining turiga qarab palovning 40 dan ortiq turi bor. Masalan, [[#Qovurma palov (Fargʻonacha palov)|qovurma palov]], [[#Ivitma palov|ivitma palov]], mayizli palov, [[#Bedanali palov|bedana palov]], [[#Qazili palov|qazi palov]], [[#Behili palov|behili palov]], toʻgʻrama palov, toʻy palov, qiyma palov, va boshqalar. Palovning sofaki palov ([[Samarqand viloyati]]), qorma palov ([[Qashqadaryo]]), suzma palov ([[Xorazm]]), ugra palov ([[Surxondaryo]]) va boshqa turlari bor.▼
== Tarixi ==
Ushbu taom juda ham qadimgi taomlardan biri hisoblanib, kelib chiqish paytdi va joyi aniqlanishi qiyin hisoblanadi. Baʼzi manbalarga koʻra, palovning tayyorlash uslubi eramizdan avvalgi II—III-asrlarda qadimgi [[Yaqin Sharq]], [[Oʻrta Osiyo]] va [[Hindiston yarim oroli]]da tashkil topib kelgan. Aynan oʻsha paytda [[Osiyo]]da [[guruch]] yetishtirish ishi rivojlanishni boshlagan. Undan ancha oldin qadimgi Xitoy va Yaponiyada guruch yetishtirish rivojlanish choʻqqisiga erishgan, biroq ularning guruch tayyorlash uslubi palovni tayyorlash uslubidan keskin farq qilgani bois tatqiqotchilar va olimlar palovnining qadimgi vatani deb aynan Yaqin Sharq, Oʻrta Osiyo va Hindiston yarim orolini koʻrsatishadi. Qadimda Hindiston yarim orolida guruchni qaynatish va dimlash uslubi boshlangan. Keyinroq qadimgi Forslar yurtida ung goʻsht va boshqa masalliqlar qoʻshilishni boshlagan. Olimlar shu tarzda palov dunyoga kelgan deb bilishadi.
Qadimgi arab va fors adabiyotining eng yorqin namoyandalaridan biri, [[Ming bir kecha]] asarida va IX—X-asrlarning qoʻlyozmalarida palovning bayramona taomligi haqida maʼlumotlar berilgan. Masalan ularning baʼzilarida palov — ''pilav'', ''pilaf'' deb nomlangan. Tatqiqotchilar fikricha, Yaqin Shahrqda paydo boʻlib muayyan rivojlanishga erishganidan soʻng, ushbu taom Oʻrta Osiyoda yanada koʻproq rivojlanishga erishgan va ushbu xalqlarning palov tayyorlash uslubi va ishlatgan masalliqlari palovning hozirgi davrdagi koʻrinishga olib kelishga katta hissa qoʻshgan.
Hozirgi paytda palov [[Oʻrta Osiyo]], [[Kavkaz]], [[Yaqin Sharq]] va [[Turkiya]]da juda ommabop va tansiq taom hisoblanadi. Ushbu oʻlka va mamlakatlardan tashqari, [[Sharqiy Yevropa]] va [[Bolqon yarim oroli]]ning baʼzi joylarida palovning turli turlari tayyorlanadi va sevib isteʼmol qilinadi.
Gʻarbiy [[Yevropa]]da palov haqidagi birinchi maʼlumotlar XVII-asrning oxirlarida yetib borgan. Turkiyaga yuborilgan Fransiya elchilari oʻz yurtlariga qaytib ketganlaridan soʻng palov haqida yurtdoshlariga va qirolga juda yaxshi maʼlumotlarni berishgan. Shundan soʻng ushbu taom haqida Gʻarbiy Yevropada unutishgan va faqat XIX-asrda palov retsepti [[Suvaysh kanali]] quruvchilari tomonidan Yevropaga qayta olib kirilgan.
Hozirga kelib palov [[Yevropa]], [[Rossiya]], [[AQSh|AQSH]] va [[Kanada]]ning qariyb barcha shaharlarida tarqalgan. Muxojirlar tayyorlaydigan oddiy tamaddixonadan tortib, milliy taomlar restoranlarida ham palov tayyorlanadi.
▲
Palov tayyorlashdagi asosiy jarayonlar: a) yogʻ dogʻlash (yogʻni qozonga solib, oq tutun hosil qilguncha qizdirish); b) zirvak pishirish; v) guruch solish. Guruch terib tozalanib, iliq yoki sovuq suvda 3—4 marta yuviladi. Guruch zirvak yuziga bir tekis qilib solinadi va suv quyiladi. Guruch solingach, choʻgʻsiz kuchli alanga berib, qozon yuzasini bab-baravar qaynatish kerak, aks holda palov "tirik" boʻlib qoladi. Guruch suvni batamom tortgandan soʻng , guruchni kapkir bilan qozonning oʻrtasiga gumbaz qilib oʻyib, damchoʻp suqiladi va damtovoq bilan jips yopib 20 min.cha damlanadi.palovning eng koʻp tayyorlanadigan turlari: qovurma (fargʻonacha) palov — qoʻy yogʻi eritiladi, jizzasi suzib olinadi, yogʻ dogʻlangandan soʻng unga goʻshtdan tozalangan bir boʻlak suyak tashlab yuboriladi. Suyak qizgʻish tusga kirguncha qovuriladi (bu jarayon oshga tus beradi). Suyak olib tashlanib, parrak-parrak toʻgʻralgan piyoz tashlanadi. Loʻnda-loʻnda toʻgʻralgan goʻsht solib, qovurish davom ettiriladi. Piyoz qizarib qovurilgach, qozonga somoncha qilib toʻgʻralgan sabzi solinadi, bir oz tuz solib aralashtiriladi. Sabzi jigarrang tusga kirganda, oshga solinadigan suvning yarmi quyib qaynatiladi. Zirvak 20— 25 min. mildiratib qaynatiladi. Qovurma palov uchun 1 kg guruchga 500 g goʻsht, 250 g yogʻ, 500 g sabzi, 4—5 bosh piyoz, bir choy qoshigʻida zira, zirk, qalampir kerak; ivitma palov — dogʻlangan yogʻda loʻnda-loʻnda toʻgʻralgan goʻsht qovuriladi, soʻngra piyoz solinadi. Qovurish piyoz qizarguncha davom etadi. Qozonga toʻgʻralgan sabzi tashlanib, 10— 15 min. davomida qovuriladi, bir oz tuz ham tashlanadi va qozonga suv quyiladi. Zirvak tayyorlashga kirishishdan oldin guruchni tuzli suvda 3—4 marta yuvib, issiq suvga ivitib qoʻyiladi. Ivitma palov uchun 1 kg guruchga 150— 200 g noʻxat solinadi. Noʻxat kamida 10 soat ilgari ivitib qoʻyilishi kerak.palov qadimdan Oʻrta Osiyoning har qanday toʻy, sayil, bayram va mehmondorchiliklarida tayyorlanadi. palov tayyorlash oʻzbeklar oʻrtasida, ayniqsa, erkaklar (yigitlar)ga xos fazilat hisoblanadi.
| |||