Eroniy xalqlar: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
Tahrir izohi yoʻq |
|||
Qator 70:
=== Hozirgi eroniy xalqlar ===
* '''[[Forslar]]'''
* '''[[Tojiklar]]''' ([[Dari tili|dari]] ایرانیها، تاجیکها ''fårsån, tåjikhå'', [[Tojik tili|tojik.]] ''форсон, тоҷикҳо'') — forslarga juda yaqin qarindosh boʻlgan va ulardan til, tuzilish va madaniyat boʻyicha juda kam farqlanadigan eroniy xalq. Tojiklarning umumiy soni qariyb 20—25 million kishini tashkil etadi va asosan [[Tojikiston]], [[Afgʻoniston]], qisman [[Oʻzbekiston]], [[Eron]] va [[Rossiya]]da keng tarqalgan. Asosan islom dinining [[sunniylik]] mazhabiga eʼtiqod qilishadi<ref name="EofI-Tadjik">{{cite encyclopedia |author=C.E. Bosworth, B.G. Fragner |title = TĀ<u>DJ</u>ĪK| encyclopedia = [[Encyclopaedia of Islam]]| edition = CD-ROM Edition v. 1.0| publisher = Koninklijke Brill NV| location = Leiden, The Netherlands| year = 1999}}</ref>.
* '''[[
* '''[[Pashaiylar]]''', baʼzida '''lagʻmoniylar''' ([[Fors tili|fors.]] پشهای) — janubi-sharqiy eroniy xalq. Asosan [[Afgʻoniston]]ning [[Qobul]] va Qunar daryolari va togʻliklarida, [[Pokiston]]ning Haybar-Paxtunxva viloyatida keng tarqalgan. Pashaiylar soni taxminan 100 000 kishini tashkil etadi<ref name="sil.org">http://www.sil.org/asia/ldc/parallel_papers/ju-hong_yun.pdf</ref>. Asosan [[Pashaiy tili|pashaiy tili]]da, shuningdek dari va pushtun tillarida soʻzlashishadi. Dini va eʼtiqodi boʻyicha pashaiylar asosan islom dinining sunniy mazhabiga mansub, baʼzilari esa shia mazhabining ismoiliy oqimiga mansub.
* '''[[Kurdlar]]''' ([[Kurd tili|kurd.]] ''Kurd'' /کورد, ''Kurmancî'' /کورمانجی) — gʻarbiy-eroniy xalq. Asosan hozirgi [[Turkiya]] janubi-sharqi, sharqiy va shimoliy [[Iroq]], gʻarbiy va shimoli-gʻarbiy [[Eron]], shimoliy va sharqiy [[Suriya]]da keng tarqalgan. Qabilali boʻlinishlarga ega boʻlib, [[kurd tili]]ning turli sheʼvalarida soʻzlashishadi. Ushbu sheʼvalar ikki katta guruhga: kurmanji (shimoliy kurd tili) va sorani (janubiy kurd tili) sheʼvalariga boʻlinadi. Kurdlar etnosiga shuningdek zazalar va goʻroniylar ham qoʻshiladi. Kurdlar soni taxminan 35—40 million kishini tashkil etadi<ref>CIA: 14 million in Turkey, 6.2–6.5 million in Iraq, 6.5-7.7 million in Iran (all for 2011), plus several million in Syria, neighboring countries, and the diaspora</ref><ref>The Kurds: culture and language rights (Kerim Yildiz, Georgina Fryer, Kurdish Human Rights Project; 2004): 18% of Turkey, 20% of Iraq, 8% of Iran, 9.6%+ of Syria; plus 1–2 million in neighboring countries and the diaspora</ref><ref>Sandra Mackey , “The reckoning: Iraq and the legacy of Saddam”, W.W. Norton and Company, 2002. Excerpt from pg 350: “As much as 25% of Turkey is Kurdish.”</ref>. Dini va eʼtiqodi boʻyicha asosan islom dinining sunniy mazhabiga, shuningdek shia va alaviy mazhabi, yezidizm va xristian diniga boʻlinadi.
* '''[[Balujlar]]''' ([[Baluj tili|baluj.]] بلوچ ''balōč'') — yarimkoʻchmanchi sharqiy-eroniy xalq. Asosan qabilalarga boʻlinadi va balujlarning soni taxminan 10 million kishini tashkil etadi. Asosan [[Pokiston]]ning [[Balujiston]] provinsiyasi, [[Afgʻoniston]]ning janubi-sharqiy qismi va [[Eron]]ning [[Siston va Balujiston]] ostanida keng tarqalgan. Balujlar asosan islom dinining sunniylik mazhabiga mansub hisoblanishadi.
* '''[[Mozandaronlar]]''' va '''[[Gilaklar]]''' ([[Mozandaron tili|mozand.]] مزرونی، تاپوری ''mazruni, topuri,'' [[Gilak tili|gilak.]] گیلک ''giläk'') — [[forslar]]ga yaqin qarindosh hisoblanadigan eroniy xalqlar. [[Eron]]ning shimoliy qismidagi [[Mozandaron]] va [[Gilon]] ostanlarida, [[Kaspiy dengizi]]ning janubiy qirgʻoqlari atrofida keng tarqalgan. Mozandaronlar soni taxminan 4 million, gilaklar soni esa taxminan 2—3 million kishini tashkil etadi. Ushbu ikki xalqning tillari Eronda hech qanday maqomga ega emas va ular [[fors tili]] sheʼvalaridan biri deb hisoblanadi. Ikkala xalq ham islom dinining
* '''[[Lurlar]]''' va '''[[Baxtiyoriilar]]''' ([[Fors tili|fors.]] لر، بختیاری ''lor, baxtiyårī'') — yarimkoʻchmanchi eroniy xalqlar. Asosan [[Eron]]ning gʻarbiy qismida keng tarqalgan. Fors tili sheʼvalarida soʻzlshishadi. Lurlar soni taxminan 4—8 million kishini, baxtiyoriilar soni esa taxminan 150—200 ming kishini tashkil etadi. Asosan islomning shia mazhabiga eʼtiqod qilishadi<ref>[[http://global.britannica.com/EBchecked/topic/351736/Lur Encyclopedia Britannica]]</ref>.
* '''[[Pomir xalqlari]]''' — sharqiy eroniy tillar va sheʼvalarda soʻzlovchi xalqlar. Asosan [[Tojikiston]]ning [[Pomir]] togʻli oʻlkasida, shu jumladan [[Togʻli-Badaxshon muxtor viloyati]]da, shimoli-sharqiy [[Afgʻoniston]]da, shimoliy [[Pokiston]]da va [[Xitoy]]ning [[Sinszyan-Uygʻur muxtor rayoni|Shinjon-Uygʻur muxtor tumani]] janubi-gʻarbida keng tarqalgan. Pomir xalqlari soni har xil hisob-kitoblarga koʻra 250—300 ming kishini tashkil etadi<ref name="pamir">[http://pamirian.ru/42.html Б. Б. Лашкарбеков. Памирская экспедиция (статьи и материалы полевых исследований). М.: Институт востоковедения РАН, 2006. 272 с.]</ref>. Pomir xalqlari asosan islom dinidagi
* '''[[Hazoralar]]''' (''hazōra'') — [[Chingizxon]] davridan qolgan [[moʻgʻul]] askarlarining mahalliy aholi bilan aralashib vujudga kelganlar avlodlari. Asosan [[Afgʻoniston]]ning togʻli hududlarida keng tarqalgan. Asosan dari tili va fors-tojik tillari sheʼvalarida soʻzlashishadi. Hazoralar asosan islomning
* '''[[Choraymoqlar]]''' ([[Dari tili|dari]]. چارایماق) — kelib chiqishi turkiy boʻlgan eroniy yarimkoʻchmanchi xalq. Choraymoqlar bir nechta qabilalarga boʻlingan. Eng katta qabilalari bu: jamshidlar, feruzkoʻhilar, taymanlar va teymurlar. Asosan [[Afgʻoniston]]ning shimoli-gʻarbi va [[Eron]]ning shimoli-sharqida keng tarqalgan. Choraymoqlarning umumiy soni
* '''[[Tatlar]]''' (tat, parsi, dagli, lohijihon) — [[Kavkazorti]]da keng tarqalgan eroniy xalq. Tili va kelib chiqishi boʻyicha boshqa eroniy xalqlardan ozroq farqlanishadi. Tatlarning umumiy soni qariyb 50 ming kishi va asosan [[Ozarbayjon]], [[Eron]] va [[Rossiya]] [[Shimoliy Kavkaz federal okrugi|shimoliy Kavkazida]] keng tarqalgan<ref>[http://pop-stat.mashke.org/azerbaijan-ethnic2009.htm Статкомитет Азербайджана]</ref>. Asosan islom dinining shialik va sunniylik mazhablariga eʼtiqod qilishadi.
* '''[[Tolishlar]]''' (tol. ''tolışon'') — [[Kavkazorti]]da keng tarqalgan eroniy xalq. Tolishlar kelib chiqishida eroniylardan tashqari turli [[Kavkaz]] etnoslari ham qatnashgan. Tolish tilida soʻzlashishadi. Tolishlarning umumiy soni ha-xil hisob-kitoblarga koʻra 260—800 ming kishini tashkil etadi va asosan Ozarbayjon janubi va Eronning shimoli–gʻarbidagi [[Gilon]] va [[Ardabil]] ostanlarida keng tarqalgan<ref name="ethnologue">[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=tly Ethnologue. Talysh]</ref>. Asosan islomning sunniylik hamda shialik mazhablariga mansub hisoblanishadi.
* '''[[Osetinlar]]''' ([[Osetin tili|oset]]. ''ир, ирæттæ'') — boshqa eroniy xalqlardan farqlanadigan kelib chiqishi eroniy xalq. [[Osetin tili]]da soʻzlashishadi. Osetinlarning umumiy soni qariyb 700 ming kishini tashkil etadi va asosan [[Rossiya]]ing [[Shimoliy Osetiya Alaniya|Shimoliy Osetiya — Alaniya Respublikasi]], [[Gurjiston]] tarkibidagi [[Janubiy Osetiya|Janubiy Osetiya muxtor viloyati]], [[Suriya]] va [[Turkiya]]da keng tarqalgan<ref>[http://www.krskstate.ru/society/nations/etnoatlas/0/etno_id/110 Этноатлас]</ref>. Osetinlarning asosiy qismi [[xristian dini]]ning [[Pravoslaviye|pravoslavlik]] oqimiga eʼtiqod qilishadi.
== Madaniyati va eʼtiqodi ==
| |||