Immanuel Kant: Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
Sociologist (munozara | hissa)
k Sociologist Kant Immanuil sahifasini Immanuil Kantga koʻchirdi: ism keyin familiya
Sociologist (munozara | hissa)
wikify
Qator 1:
'''Immanuil Kant''' ([[22-aprel]] [[1724]], [[Kenigsberg]] — [[12-fevral]] [[1804]], oʻsha yerda) — nemis faylasufi. Nemis klassik falsafasining asoschilaridan biri. Kenigsberg universitetida professor (1770—1796). Mantiq va metafizikadan hamda tabiiy fanlardan, xususan, geografiyadan dars bergan. Kant krititsizm yoki transsendental falsafaning asoschisi hisoblanadi.
'''KANT (Kant) Immanuil''' (1724.22.4 — Kenigsberg — 1804.12.2) — nemis faylasufi. Nemis klassik falsafasining asoschilaridan biri. Kenigsberg universitetida prof. (1770—96). Mantiq va metafizikadan hamda tabiiy fanlardan, xususan, geogr.dan dars bergan. K. krititsizm yoki transsendental falsafaning asoschisi hisoblanadi. K. falsafasi quyidagi rivojlanish bosqichini bosib oʻtdi: 1) , tabiiy-ilmiy bosqich (1747—| 1755) — bu davrda "Osmonning umumiy tabiiy tarixi va nazariyasi" (1755) asarini yozdi, bunda u oʻzining kosmogonik nazariyasini olga surdi (q. [[Kant gipotezasi]]); 2) metafizik bosqich — u Volf metafizikasidan voz kechib, tanqidiyolami va aql-idrok olamining shakli va asoslari haqida", 1770); 3) tanqidiy bosqich — bu davrda K. koʻproq bilish muammolari bilan shugʻullandi. "Sof aklning tanqidi" (1781), "Amaliy aqlning tanqidi" (1789),. "Mulohaza qobiliyatining tanqidi" (1790) asarlari shu davrda yozilgan. K. bilish nazariyasida agnostitsizmga moyil. K. bilish jarayonida "narsa oʻzida" bilan "biz uchun narsa"ni bir-biridan farq qiladi. "Narsa oʻzida" — oʻzicha mavjud boʻlgan obʼyektdir. "Biz uchun narsa" — obʼyektning inson idrok qilgan qismidir. Uning fikricha, inson "narsa oʻzida" (mohiyat)ni bilishga qodir emas, u faqat "biz uchun narsa"ni, yaʼni hodisalarni bilishi mumkin. K. agnostitsizmi inson bilimi aniq tarixiy harakterga ega ekanligi bilan chegaralanganligiga, inson hech vaqt hamma narsani oxirigacha bilib ololmasligiga asoslangan. Borliqning barcha qismlari bilish obʼyekti boʻla olmasligi ham bu yerda muhim ahamiyatga ega; 4) tanqidiydan keyingi bosqich — bu davda K. mantiq, ped., tabiiy geogr. va pragmatik antropologiya (yaʼni harakterologiya)ga oid maʼruzalarini nashr ettirdi. K. fikricha, inson tajriba va amaliyot bilan har qanday bilimga ega boʻlavermaydi. Insonda aprior (tajribagacha) bilimlar ham boʻladi. Bular tugʻma bilimlardir (mas, mat., falsafa va b.). Ilmiy bilishning ishonchliligi va haqiqiyligi uning eng umumiyligi va zaruriyligi bilan belgilanadi. K. oʻz falsafasida bilish nazariyasini birinchi boʻlib falsafiy muammo sifatida atroflicha ishlab chiqishga harakat qildi.
 
Kant falsafasi quyidagi rivojlanish bosqichini bosib oʻtdi:
K.ning axloqiy qarashlari uning "Axloq metafizikasi asoslari" (1775), "Inson tabiatidagi azaliy yomonlik" (1792) kabi asarlarida bayon qilingan. Axloqiy burchni axloqiy qonun shaklida taʼriflaydi. Uning maʼnosi shuki, har bir inson shunday xatti-harakat qilishi lozimki, bu boshqalar uchun ham qoidaga aylansin. K. vijdonni axloqiy hakam deb taʼriflaydi. Insonlarning bir-biriga muhabbati va hurmati asosiy insoniy burchlardir. Gaman, Gerder va Yakobi K.ning gʻoyalariga qarshi chikdilar. Fixte, Shelling , Gegel esa oʻzlarining idealistik metafizikasini K. nomi bilan bogʻladilar. K. oʻzining ijtimoiy falsafasida axloqni siyosatdan ustuvorligini taʼkidlaydi. U boshqa xalqlar yerlarini bosib olib oʻzini oklashga urinishni, jinoyat qilib oʻz aybiga iqror boʻlmaslikni, ajratib tashla va xukmronlik qil aqidasini axloqqa zid xatti-harakat deb baholaydi. K. fikricha, inson xuquqi muqaddasdir. K.ning qarashlari keyingi ilmiy va falsafiy tafakkur taraqqiyotiga taʼsir koʻrsatdi. 19-a.ning 60-y. larida Kant gʻoyalari asosida neokantchilik vujudga keldi.
: 1) tabiiy-ilmiy bosqich (1747—1755) — bu davrda «Osmonning umumiy tabiiy tarixi va nazariyasi» (1755) asarini yozdi, bunda u oʻzining kosmogonik nazariyasini olga surdi (q. [[Kant gipotezasi]]);
: 2) metafizik bosqich — u Volf metafizikasidan voz kechib, … <!-- tanqidiy olami va aql-idrok olamining shakli va asoslari haqida", 1770); -->
: 3) tanqidiy bosqich — bu davrda Kant koʻproq bilish muammolari bilan shugʻullandi. «Sof aqlning tanqidi» (1781), «Amaliy aqlning tanqidi» (1789), «Mulohaza qobiliyatining tanqidi» (1790) asarlari shu davrda yozilgan. Kant bilish nazariyasida agnostitsizmga moyil. Kant bilish jarayonida ''«narsa oʻzida»'' bilan ''«biz uchun narsa»''ni bir-biridan farq qiladi. «Narsa oʻzida» — oʻzicha mavjud boʻlgan obʼyektdir. «Biz uchun narsa» — obʼyektning inson idrok qilgan qismidir. Uning fikricha, inson «narsa oʻzida» (mohiyat)ni bilishga qodir emas, u faqat «biz uchun narsa»ni, yaʼni hodisalarni bilishi mumkin. Kant agnostitsizmi inson bilimi aniq tarixiy harakterga ega ekanligi bilan chegaralanganligiga, inson hech vaqt hamma narsani oxirigacha bilib ololmasligiga asoslangan. Borliqning barcha qismlari bilish obʼyekti boʻla olmasligi ham bu yerda muhim ahamiyatga ega;
 
: 4) tanqidiydan keyingi bosqich — bu davda Kant mantiq, pedagogika, tabiiy geografiya va pragmatik antropologiya (yaʼni harakterologiya)ga oid maʼruzalarini nashr ettirdi. Kant fikricha, inson tajriba va amaliyot bilan har qanday bilimga ega boʻlavermaydi. Insonda aprior (tajribagacha) bilimlar ham boʻladi. Bular tugʻma bilimlardir (masalan, matematika, falsafa). Ilmiy bilishning ishonchliligi va haqiqiyligi uning eng umumiyligi va zaruriyligi bilan belgilanadi. Kant oʻz falsafasida bilish nazariyasini birinchi boʻlib falsafiy muammo sifatida atroflicha ishlab chiqishga harakat qildi.
 
K.ningKantning axloqiy qarashlari uning "«Axloq metafizikasi asoslari"» (1775), "«Inson tabiatidagi azaliy yomonlik"» (1792) kabi asarlarida bayon qilingan. Axloqiy burchni axloqiy qonun shaklida taʼriflaydi. Uning maʼnosi shuki, har bir inson shunday xatti-harakat qilishi lozimki, bu boshqalar uchun ham qoidaga aylansin. K.Kant vijdonni axloqiy hakam deb taʼriflaydi. Insonlarning bir-biriga muhabbati va hurmati asosiy insoniy burchlardir. Gaman, Gerder va Yakobi K.ningKantning gʻoyalariga qarshi chikdilarchiqdilar. Fixte, Shelling , Gegel esa oʻzlarining idealistik metafizikasini K.Kant nomi bilan bogʻladilar. K.Kant oʻzining ijtimoiy falsafasida axloqni siyosatdan ustuvorligini taʼkidlaydi. U boshqa xalqlar yerlarini bosib olib oʻzini oklashgaoqlashga urinishni, jinoyat qilib oʻz aybiga iqror boʻlmaslikni, «ajratib tashla va xukmronlik qil» aqidasini axloqqa zid xatti-harakat deb baholaydi. K.Kantning fikricha, inson xuquqi muqaddasdir. K.ningKantning qarashlari keyingi ilmiy va falsafiy tafakkur taraqqiyotiga taʼsir koʻrsatdi. 19-a.ningasrning 60-y. laridayillarida Kant gʻoyalari asosida [[neokantchilik]] vujudga keldi.
 
Abdulla Ayupov.<ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>