Zimbabve: Versiyalar orasidagi farq

'''Zimbabve''' (Zimbabwe), Zimbabve Respublikasi (Republic of Zimbabwe) — Afrika jan.dagi davlat. [[BMT]] aʼzosi. Mayd. 390,76 ming km2km{{sup|2}}. Aholisi 11,5 mln. kishi (2001). Poytaxti [[Harare]] shahri. Maʼmuriy jihatdan 8 viloyat (province)ra boʻlinadi.

Z.ning katta qismini tokembriy kristall jinslaridan tuzilgan Matabele va Mashona platolari egallagan (eng baland joyi — Inyanga togʻi, 2596 m). Hududi aksar qismining bal. — 800—1500800–1500 m. Platolar shim.da Zambezi daryosi vodiysiga, jan.da esa Limpopo daryosi vodiysiga zinapoyasimon pasayib tushadi. Foydali qazilmalari: xrom, litiy, temir, mis, qalay rudalari, oltin, toshkoʻmir, asbest. Iklimi mamlakatning shim. qismida ekvatorial mussoili, jan.da tropik passatli iqlim. Eng issiq oyi (yanv.)ning oʻrtacha trasi 21—27°; eng salqin oyi (iyul)niki 10—17°. Oʻrtacha yillik yogʻin jan.gʻarbda 300—700 300–700 mm dan Inyanga togʻi sharqiy etaklarida 1000—2000 1000–2000 mm gacha. Yirik daryolari: Zambezi, Limpopo va Sabi. Zambezi daryosining oʻrta oqimida yirik Kariba suv ombori bor. Aksari qismi jigarrang tuprokli yerlarda oʻsadigan savannalardan iborat, jan. quruq dashtlar. Hayvonot dunyosi xilmaxil: kiyik, buyvol, jirafa, zebra, fil, karkidon, sher, begemot, qoplon, sirtlon, boʻri va b. Z.da umumiy maydoni 26 ming km2km{{sup|2}} milliy bogʻ va noyob hayvonlar saklanadigan qoʻriqxonalar bor. Yiriklari — Xvange, Matusadona, ViktoriyaFole, ManaPuls va b. Aholisining 90% mashona va matabele elatiga mansub afrikalik bantular; yevropaliklar, osiyoliklar ham bor. Shahar aholisi 26,4 %. Rasmiy tili — ingliz tili. Dindorlarning aksariyati xristianlar va mahalliy anʼanaviy dinlarga ibodat qiluvchilar. Yirik shaharlari: Harare, Bulavayo, Gveru, Kvekve, Kadoma, Mutare, Masvingo.

Engmuhimtransport turi — t.y. Uning uz. 12,8 ming km, avtomobil yoʻllari uz. 85,2 ming km. Neft quvurlari uz. 288  km. Harareda xalqaro Kentukki aeroporti bor. 3. chetga tamaki, oltin, ferroqotishma, paxta, asbest, nikel, mis rudalari, kandshakar, mol goʻshti va b. sotadi. Chetdan mashinalar, transport uskunalari, kimyo sanoati mahsulotlari, xom ashyo va yoqilgʻi sotib oladi. Tashqi savdodagi asosiy mijozlari: JAR, Buyuk Britaniya, Germaniya, AQSH, Italiya, Yaponiya va Afrikadagi qoʻshni mamlakatlar. Pul birligi — 3. dollari.

Mustamlakachilik davrida yevropaliklarning bir necha havaskorlik teatr birlashmasi bor edi. 1950y.lar oxiridan tub joy aholi orasida teatr havaskorlik sanʼati rivojlana boshladi. 1961 y.da zulularning teatr guruhi Solsberi (Harare)da U. Shekspirning "Makbet" asarini sahnalashtirdi. "Umabata" nomi b-n qoʻyilgan bu asar voqealari Zululendda sodir boʻlgan, deb talqin etildi. Unda afrikaliklarning ohanglari va raqslaridan foydalanildi. 1980y.lardagi yangi pyesalar (T. K. Tsodzoning shon tilidagi "Shanuko", B. Chidyamatambaning "Zimbabve ovozi" va b.)da eng muhim ijtimoiy muammolar koʻtarildi, ijtimoiy tengsizlik, zolimlarning muttahamligi, qabilaviy bidʼatlar fosh etildi. Oʻtmish sarqitlarini fosh etuvchi "Mukadet oilasi" teleserialining muallifi va ijrochisi S. Madzikatire ayniqsa mashhur boʻldi. ZIMMIY, ahl azzimma (arab.— musulmonlar himoyasidagi aholi) — oʻrta asr arab xalifaligidagi musulmon boʻlmagan xalklar (asosan, yaxudiy va xristianlar). Z.lar b-n tuzilgan shartnomata koʻra, arab qoʻmondonligi ularning molmulki va oʻzlarining daxlsizligini himoya etgan hamda diniy urfodatlariga ijozat bergan. Buning evaziga Z.lar davlat xazinasiga jizya va xiroj toʻlab turishgan.Z. atamasi dastlab Muhammad (sav)ning arab qabilalariga yuborgan nomalarida (629—630 y.lar) va Qurʼonning 9surasida uchraydi. 11a.da alMavardi 3. rioya qilishi lozim boʻlgan 6 majburiy va maqbul shartni bayon etgan: Muhammadni, musulmonlar dinini yomonlamaslik, musulmon ayollarga tegajogʻlik qilmaslik va ular b-n nikohda boʻlmaslik, musulmonlarni boshqa dinga oʻtishga ogʻdirmaslik, musulmonlar b-n jang qilayotgan tomonga yordam bermaslik. Z.ning bu shartlardan birortasiga rioya qilmasligi uni homiylikdan mahrum etadi, qonundan tashqari holatga qoʻyadi. Maqbul shartlar: kiyimda musulmonlarnikidan ajratib turuvchi belgilar boʻlishi, musulmonlar uyidan baland uy qurmaslik, musulmonlar bor joyda oʻzining muqaddas kitobini baland ovozda oʻqimaslik, ular oldida sharob ichmaslik, oshkora ravishda xoch taqmaslik va choʻchqa boqmaslik, marhumlarini imijimida dafn qilish, zotli ot va tuyalar minmaslik. Bu shartlar tuzilgan shartnomaga kiritilgan boʻlsagina ular majburiy edi, ularni buzish Z.ni homiylikdan mahrum qilish uchun asos boʻla olmasdi, lekin jazolanishi kerak edi. Oʻrta asrda boshqa dinga eʼtiqod qiluvchilar ilk islomdagiga qaraganda koʻproq siquvga olingan boʻlsada, tashqi siyosiy va harbiy omillar taʼsir qilgan vaqtlardan boshqa paytlar musulmonlarning Z.ga munosabati toqat qilarli darajada edi. Orqasida hech qanday tashqi kuch turmagan yahudiylarning ahvoli bir muncha yaxshi boʻlgan. 19a.da Yevropa davlatlari Usmon imperiyasida xristianlarning ahvoli haqidagi masaladan imperiyaning ichki ishlariga aralashish uchun bahona sifatida foydalandi, xristianlar esa oʻzoʻzidan ular taʼsirini oʻtkazuvchilarga aylanib qoldi. Natijada xristianlarga munosabat yomonlashib Suriya va Livanda 1860 y. qonli toʻqnashuvlar kelib chiqdi. Hoz. kunda 3. tushunchasi amalda emas, musulmon mamlakatlarida turli dinga eʼtiqod qiluvchi fuqarolar umumiy qonunga boʻysunadilar. <ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>