|
'''Fin tili''' — fin-ugor tillari oilasidagi boltiqboʻyifin guruhiga mansub til. Finlyandiya, Shvetsiya, AQSH, Kanada, Rossiya, Norvegiya va b.boshqa bir qancha mamlakatlarda tarqalgan. Oʻtgan asr oxiridagi maʼlumotlarga qaraganda, F.t.daFin tilida soʻzlashuvchilarning umumiy soni 5,5 mln. kishidan ortiq (Finlyandiyaning oʻzida 4,8 mln. kishiga yaqin). Finlyandiya Respublikasining rasmiy tili (shved tili bilan birga). Finlyandiya hududida 8 ta asosiy lahja ajratiladi: jan.gʻarbiy (suomi), yem (xyame), ular oraligidagi jan. botnik, oʻrta botnik, shim. botnik, shim., savo, jan.sharqiy.
F.t.Fin tili — muayyan flektiv elementlarga ega boʻlgan agglyutinativ til. Fonologik tizimi 8 unli va 13 undosh fonemadan iborat; ularning har biri (j, v, h, d dan tashqari) choʻziqlik darajasi boʻyicha qaramaqarshi qoʻyiladi; bu imloda a—aa, o—oo, t—tt, r—rr kabi (qisqachoʻziq) aks etadi. Baʼzi tuzilmalarda unlilar garmoniyasi kuzatiladi. Unli fonemalar miqdori diftonglar (16 ta) hisobiga koʻpayadi. Morfologik belgilari: jins kategoriyasi yoʻq; otlar 13 kelishik bilan oʻzgaradi; feʼllar 2 xil tuslanishda, 4 mayl, 4 zamon, 3 shaxs shakllari bilan oʻzgaradi, sintaksis sohasida soʻz tartibi nisbatan erkin.
Adabiy tilning shakllanishi va rivojlanishida 2 davr: eski fin (1540— 1820) va yangi fin (19-a.ning 20-y.laridanyillaridan boshlab) davrlari ajratiladi. Finlyandiyaning shved mustamlakasidan ozod boʻlguniga qadar (1809) rasmiy til sifatida shved tili ustunlik qilib, adabiy F.t.Fin tili deyarli rivojlanmagan. Yangi F.t.Fin tili davri ham 2 bosqichdan: ilk yangi fin (1820—70) va hozirgi fin (1870 y.danyildan) bosqichlaridan iborat. Ilk fin davrida adabiy til ogʻzaki til bilan yaqinlashdi. 1863 y.danyildan boshlab F.t.Fin tili rasman shved tili bilan teng huquqlarga ega boʻldi: maktablar va universitetlarda oʻqitila boshladi, unda gaz., jur. va badiiy adabiyot nashr etiladigan boʻldi. 19-a.ning 70-y.larigayillariga kelib xoz. adabiy F.t.Fin tili ning asoslari yaratildi. 1919 y. F.t.Fin tili Finlyandiyaning rasmiy tili deb eʼlon qilindi. Yozuvi lotin grafikasi asosida (16-a.dan).
{{stubOʻzME}}
{{OʻzME}}
[[Turkum:Fin tili]]
{{stub}}
|
