Habib Abdullayev: Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
DastyorBot (munozara | hissa)
k imlo
k qisqartmalarni toʻliqlash, replaced: hoz. → hozirgi, sh.da → shahrida (2), y.da → yilda (12), va b. → va boshqa using AWB
Qator 20:
'''Habib Muhammedovich Abdullayev''' (31-iyul, 1912 — 20-iyun, 1962) [[oʻzbek]] [[SSRI|sovet]] [[geologiya|geologi]], OʻzSSR Fanlar Akademiyasi akademigi (1947-yildan) va prezidenti (1956-1962) boʻlgan.
 
O‘rta Osiyo industriya in-tining konchilik f-tini tugatgach (1935), geol.-razvedka partiyasi boshlig‘i. Keyinroq O‘zbekistondagi Langar volfram-molibden konining geologik tuzilishi, mineral tarkibi va hosil bo‘lishini tadqiq qildi. 1940 y.danyildan O‘rta Osiyo industriya in-tining foydali qazilmalar kafedrasida do-sent, so‘ngra shu in-tda direktor, 1942 y.danyildan O‘zbekiston hukumati raisining o‘rinbosari, 1944 y.danyildan ayni vaqtda Dav-lat plan komissiyasi raisi. 1946 y. „O‘rta Osiyoning sheelitli skarnlari geologiya-si“ mavzuida d-rlik dissertatsiyasini yoqladi va bu asar 1947 y.dayilda nashr etildi.A. 1947 y.danyildan O‘zbekiston FA vitse-prezidenti. Ayni vaqtda Geologiya in-ti direktori hamda uning Petrologiya va metallogeniya bo‘limi rahbari. A. 1952 — 55 y.lardayillarda O‘zbekiston FA texnika va geol.-kimyo fanlari bo‘limining raisi, 1955—56 y.lardayillarda O‘zbekiston hukumati raisining o‘rinbosari va 1956 y.danyildan O‘zbekiston FA prezidenti. A. 1959 y.dayilda ruda paydo bo‘lishining granito-id intruziyalar bilan genetik bog‘liqligi sohasidagi ilmiy ishi uchun yuksak mu-kofot bilan taqdirlangan. U endogen ruda hosil bo‘lishi nazariyasini rivojlan-tirdi. 130 dan ortiq ilmiy asar (jum-ladan, 7 monografiya) yozgan. A. Toshkent va Moskvada nashr etilgan ko‘pgina mo‘’tabar ilmiy jurnallar, to‘plamlar, ilmiy-ommabop nashrlarning mas’-ul muharriri, tahrir hay’ati aʼzosi edi, jumladan O‘rta Osiyoda birinchi — „O‘zbekiston geologiya jurnali“ni tash-kil qildi va uning mas’ul muharriri bo‘ldi.A. volfram, qalay, rangli va qora metallar ruda konlarining turli yo‘llar bilan hosil bo‘lganligini ko‘rsatib berdi. A. ruda paydo bo‘lish jarayonlarini mag-matizm hamda bu jarayonlar ro‘y beradi-gan geologik muhit taʼsiri bilan chambar-chas bog‘liq ekanligini aniqladi. Uning bevosita ishtiroki va rahbarligida „Chatqol-Qurama tog‘lari magmatizmi va metallogeniyasining asosiy xususiyat-lari“ monografiyasi yaratildi (1957), „O‘rta Osiyo magmatizmi va rudalanish jarayoni“ asari nashr etildi (1960).A.ning so‘nggi turkum ishlaridan biri „Rudapetrografiya provinsiyala-ri va ularni tasniflash masalalari“ (1961) bo‘ldi. Jahondagi barcha yirik ruda konlari shakllanish xususiyatlariga bag‘ishlangan „Metallogeniya — foydali qazil-ma konlarini qidirib topishning geologik asosi“ monografiyasi uchun 1970 y.dayilda (vafotidan keyin) Beruniy nomidagi O‘zbekiston Davlat mukofoti berilgan.A. ning geol.ga oid nazariy fikrla-9ri amaliyotda tasdiqlandi. U birinchi bo‘lib O‘rta Osiyoni alohida metalloge-nik maxsus provinsiya sifatida ajrat-di. Skarnlar tuzilishi, ruda uchraydigan va ruda hosil bo‘ladigan skarnlar mav-judligi qayd etildi. A.ning rudalar-ning granitoid intruziyalar bilan bog‘liq ravishda hosil bo‘lishiga doir asarlari ilmiy munozaraga sabab bo‘ldi. Asar-larda konlarning intruziyalardan uzoq-yaqinligiga qarab tasniflanganligi El-shonsning mavhum batolit konsepsiyasi-dan tubdan farq qiladi. A. O‘rta Osiyoga doir tadqiqotlarini tahlil qilib, ki-chik intruziyalar o‘chog‘i bilan rudali jin-slarning umumiyligini hamda magma-tizm bosqichlari bilan bog‘liq bo‘lgan ruda hosil bo‘lish jarayonlarining takrorla-nib turishini ko‘rsatib berdi. A.ning so‘nggi asarlarida ayrim joylarda mu-ayyan tipdagi magmatizm hodisalari ro‘y berishi va rudalar hosil bo‘lishi muam-molari o‘rganilgan.A. ning „O‘rta Osiyoning metallo-genik ocherki“ (1949), „Rudalanishning granitoid intruziyalar bilan genetik bog‘liqligi“ (1954 — 57), „Daykalar va rudalanish“ (1957), „Ruda-petrografik provinsiyalari va ularni tasniflash ma-salalari“ (1961) kabi asarlari jahonga mashhur bo‘ldi. „Rudalanishni granitoid intruzivlar bilan genetik bog‘liqligi“ asari xorijiy olimlar taklifi bilan ne-mis, ingliz va xitoy tillariga tarjima qilingan.A. regional kengashlar, Xalqaro geo-logiya kongressining, bir necha sessiyalar-ning faol tashkilotchisi, qatnashchisi, kengash to‘plamlarining muhar-riri bo‘lgan. A. bir necha chet el geol. jamiyat-lari aʼzosi edi. O‘zbekiston Respublika-si miqyosidagi ko‘pgina ilmiy va ilmiy-texnika jamiyatlariga, qo‘mitalariga boshchilik qilgan. Asarlari o‘zbek va rus tillarida nashr etilgan. Bular ora-sida O‘zbekistonda fan, ilmiy-texni-ka, iqtisodiyot va madaniyat ravnaqiga bag‘ishlanganlari anchagina.A. O‘zbekistondagina emas, balki bu-tun O‘rta Osiyodagi geologik i. ch.da, il-miy muassasalar va oliy o‘quv yurtlarida ishlaydigan katta jamoani birlashtir-gan ilmiy maktabning tashkilotchisi va rahbari bo‘ldi. Ilmiy maktab olimlari Tyanshan toglaridagi jinslar asosida petrologiya va metallogeniya masalala-rini hal qilish sohasida birgalikda ish olib bordilar. A. O‘zbekistonda iqtidorli yoshlardan fanning turli sohalarida, jumladan geol. bo‘yicha milliy kadrlar tayyorlashga katta hissa qo‘shdi. A. rahbarligida 7 kishi doktor-lik, 28 kishi nomzodlik dissertatsiyasi-ni yoqladi.A. ToshPI (hoz.hozirgi ToshTU) geol.-raz-vedka ftida geol. oliy o‘quv yurtlari orasida birinchi bo‘lib Petrologiya va metallogeniya kafedrasini tashkil etdi va unga rahbarlik qildi. Urush davri-da A. hukumat aʼzosi va geolog olim sifatida front va front ichkarisini zarur resurslar bilan taʼminlash va stra-tegik ahamiyatdagi qazilma boyliklar qidirish va ishga solishda katta ishlar-ni amalga oshirdi.A. 1950 y.danyildan umrining oxiriga-cha mineralogiya jamiyati O‘zbekiston bo‘limini boshqardi. 1960 y.danyildan Fransiya geol. va Buyuk Britaniya Qirollik mine-ralogiya jamiyatlarining aʼzosi. Tan-langan asarlaridan 7 jildi nashr etil-gan (1964 — 69). A.ning hayoti va ilmiy hamda jamoatchilik faoliyati haqida bir qancha olimlar muallifligida „Esdaliklar“ chiqarilgan. O‘zbekiston FA Geo-logiya va geofizika in-tiga va Toshkent sh.dagishahridagi katta ko‘chalardan biriga, Akmal Ikromov tumanidagi mahallaga, Toshkent metrosi st-yalaridan biriga, 193-maktab-ga, Ulug‘bek shaharchasida ko‘cha va b.boshqa ob’-yektlarga A. nomi berilgan. Geol. va geo-fizika in-ti binosiga, ToshTU geologiya-razvedka f-ti binosiga yodgorlik taxtasi o‘rnatilgan. H. M. Abdullayev nomida „Oltin medal“ taʼsis etilgan (1992). Ush sh.dagishahridagi katta ko‘chalardan biri, A. tug‘ilib o‘sgan Aravondagi maktab va ko‘cha ham A. nomi bilan atalgan. Geol. va geofizika in-ti qoshida A. hayoti va ijodiga bag‘ishlangan muzey tashkil qilingan. A. Toshkentdagi Chig‘atoy qabristoniga dafn qilingan. Qabri ustiga marmar byust qo‘yilgan (haykaltarosh Ye. V. Vuchetich)<ref>Sobraniye sochineniy, t. 1 — 7, T., 1964 — 69</ref>.
 
== Manbalar ==
Qator 28:
* [[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
* Qahhorov A., G‘afforova M., Akademik Habib Abdullayev, T., 1981
* Beknazarov V. G., Agee v A. I, Xabib Mu-hamedovich Abdullayev, Biobibliografiya, v kn.: Abdullayev X- M., Soch., t. 5, s.347 — 366.
 
== Havolalar ==
* [http://www.ziyonet.uz/uzc/people/habib-abdullaev/ Xabib Abdullaev], ''[[ZiyoNet]]'' {{ref-ru}}
 
{{bio-stub}}
 
{{OʻzME}}
 
 
{{bio-stub}}