Koreya: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
CoderSIBot (munozara | hissa) Qatorga koʻchirish toʻgʻrilandi |
k qisqartmalarni toʻliqlash, replaced: t-ra → temperatura, hoz. → hozirgi, Mayd. → Maydoni, y.da → yilda (25), va b.da → va boshqalarda (2), va b. → va boshqa (9) using AWB |
||
Qator 1:
'''Koreya''' (koreyscha Choson — Tonggi tarovat) — Sharqiy Osiyodagi mamlakat. Asosan, Koreya ya. o. va uning materikka tutashgan qismida hamda 3,5 mingga yaqin orolda joylashgan. K.ni sharkdan Yapon dengizi, gʻarbdan Sariq dengiz oʻrab olgan, jan.da Koreya boʻgʻozi uni Yaponiyadan ajratib turadi. Dengiz chegaralari 8,7 ming km. Shim.da Xitoy va Rossiya Federatsiyasi bilan chegaradosh. Quruqlik chegaralari 1,3 ming km.
Yarim orolning shim. qismida va qisman materikda Koreya Xalq Demokratik Respublikasi, yarim orolning jan. qismida Koreya Respublikasi joylashgan.
Qator 7:
Tabiati. Sharqiy qirgʻogʻi togʻlik. Kemachilik uchun eng qulay buxtalari shim. qismida. Tabiiy gavanlari jan. qirgʻoqda. Gʻarbiy sohili, asosan, tekislik, ammo koʻp boʻlakka boʻlingan. K.ning aksari qismi togʻlik. Shim.da Shim. Koreya togʻlari (bal. 2744 m gacha) va katta yassi togʻlar, Koreya ya.o.ning sharqida Sharqiy Koreya togʻlari, jan.da shu togʻlarning jan.-gʻarbiy tarmoqlari, 36° sh. k.dan jan.da esa Jan. Koreya togʻlari bor. K. hududining 1/4 qismini pasttekislik va tekisliklar tashqil etadi. K., asosan, tokembriy granitlari, gneyslar va metamorfik slanets qatlamlaridan iborat. K.da 100 ga yaqin temir ruda koni, polimetall konlari, volfram, xrom, kobalt, nikel, oltin va kumush rudasi konlari, bundan tashqari, grafit, magnezit, toshkoʻmir kabi noruda qazilma konlari ham bor.
Ikdimi — dengiz iqlimi, shim.da oʻzgaruvchan, koʻp qismida moʻʼtadil, jan.da subtropik. Eng issiq oy (avg .)ning oʻrtacha
Tarixi. Koreya ya. o.da odamlar soʻnggi paleolit davridan yashaydi. Mil. av. 5— 4-a.larda tashqil topgan Choson birinchi koreys davlatidir. Mil. av. 109
Bu davrda dehqonchilik, metall quyish va ishlash, toʻqimachilik, hunarmandchilik, savdo-sotiq va h.k. rivojlandi. 9-a.da tarqoqlik davri boshlandi. 935
Yapon va manjur bosqinchilari hujumi davrida (16-a. oxiri — 17a. ning 1-yarmi) davlatning ahvoli ogʻirlashdi. 1592—98
1917
1929—33
1945 y. avg .da K.ning 38-paralleldan shim. qismi Sovet Armiyasi tomonidan ozod qilindi. Shu yil sent. oyining boshlarida AQSH qoʻshinlari K.ning jan.ni ishgʻol qildi. Ittifoqchilarning qarorida 38-parallel Sovet va Amerika qoʻshinlari oʻrtasidagi chegara chizigʻi boʻlib qolishi belgilangan edi. 1945 y. dek.dasobiq SSSR, AQSH va Buyuk Britaniya tashqi ishlar vazirlarining Moskva kengashi K.ni vasiylikka olish haqida qaror qabul qildi (gomindanchilar hukmronligidagi Xitoy ham keyinchalik shu qarorga qoʻshildi). Kengash K.ni yagona demokratik mustaqil davlat sifatida qayta tiklashni nazarda toʻtib, K.ning muvaqqat markaziy hukumatini tuzish fikrini bildirdi. Aniq taqliflarni tayyorlash Sovet va Amerika qoʻmondonligi vakillaridan iborat qoʻshma komissiyaga topshirildi. Komissiya 1946—47
1948 y. 15 avg .da Seulda K. Respublikasi (KR), 9 sent.da Pxenyanda K. Xalq Demokratik Respublikasi (KXDR) tuzilganligi rasmiy ravishda eʼlon qilindi. 1948 y. sent.da Sovet Ittifoqi KXDR Oliy xalq majlisining murojaatini qondirib, oʻz qoʻshinlarini uning hududidan olib chiqib ketdi. AQSH Jan. K.dagi qoʻshinlarini 1949 y. oʻrtalarida olib ketdi.
Mamlakatni birlashtirish borasida KXDR bilan KR oʻrtasidagi keskin oʻzaro qarama-qarshilik oqibatida ikkala tomonning aybi bilan koʻp martalab qurolli toʻqnashuvlar boʻldi. Bu mojarolar 1949
Xalqaro kuchlar tomonidan KXDRga taxlikali xavf tugʻilgach, Xitoy xalq koʻngillilari (salkam 1 mln. kishi) Shim. Koreyaga yordamga keldi. Shiddatli janglardan keyin 1951 y. oʻrtalarida ikkala tomon urushda gʻalaba qozonish imkoni yoʻkligini anglab, mudofaaga oʻtdi va muzoqara boshlashga majbur boʻldi. 1953 y. 27 iyulda K.da yarash toʻgʻrisida bitim imzolandi. KXDR bilan KR oʻrtasida 4 km kenglikda qurolsiz mintaqa oʻrnatildi.
Qator 29:
Uch yillik urush mamlakatni abgor qildi, uning iqtisodiyotiga katta putur yetkazdi. Millionlab kishilarning oilalari boʻlinib ketdi. Bu birodarkushlik urushi Shim. bilan Jan.ning ajralishini yanada kuchaytirdi.
1970-
Fani va ilmiy muassasalari. K. — qadimdan ilm-fan yuksak darajada rivojlangan mamlakat. 6—7-a.lardayoq astronomiya va meteorologiya kuzatuvlari olib borilgan, murakkab inshootlar qurilgan. 632—647
15-a. oʻrtalaridan amaliy fanlar rivojlandi. K. olimlari "Dehqonchilik ilmi" nomli asarda oʻsha davr agronomiya bilimlari haqida maʼlumot berganlar. Yan Son Ji va
Adabiyoti milodning avvalida qad. K. folkloridan rivojlana boshlagan. 19-a. oxirigacha badiiy asarlar koreys tilida va xanmun — xitoy adabiy tilining koreyslashtirilgan shaklida yaratilgan. Xitoy iyeroglifi, keyinroq koreys alifbosida yozilgan "Ona-vatan qoʻshiqlari" (7—11-a.lar) K. adabiyotining qad. namunasidir, 11 — 14-a.larda uning davomi — "Kore qoʻshiqlari" yaratildi. Sheʼriyatning vujudga kelishida Chxve Chxi Von (857) muhim rol oʻynadi. Li In No uni yanada rivojlantirdi. Badiiy nasr asta-sekin tarixiy adabiyotdan ajralib chikdi. Novella janriga Kim Si Sip (1435— 93) asos soldi. 1487 y. So Go Jon (1420—88) 130 kitobdan iborat "Sharq antologiyasi"ni tuzdi. Lim Je (1549— 87) satirik qissalar yozdi. 16—17-a.larda tabiat goʻzalliklarini madh etuvchi va falsafiy sheʼriyat ravnak, topdi. 17—19-a.larda koreys tilida koʻplab qissalar yozildi, dastlabki romanlar paydo boʻla boshladi, yangi nasr shakllandi. Dastlabki erkin sheʼrlarni Chxve Nam Son va Kim Ok yozdi. Yaponiya xukmronligi davrida adabiyotning taraqqiyoti vaqtincha toʻxtab qoldi; koʻpgina yozuvchilar qatagonga uchradi. 1919 y. qoʻzgʻoloni bostirilgandan keyin har xil dekadentlik yoʻnalishlari koʻpaydi. Realistik romanlar paydo boʻldi (1934). Yapon reaksiyasi kuchaygan davrda tarixiy roman janri ommalashdi (30-
Meʼmorligi. Neolit davridan yarim yertoʻla qoldiklari, milod boshlaridan sagʻanalar, daxmalar, 7-a.dan Kyonju yaqinidagi Chxomsonde rasadxonasi qolgan. 8-a.dan shaharlar, shu jumladan, poytaxt — Kyonju jadal qurila boshladi, ibodatxona majmualari, pagodalar (gʻor shaklidagi Sokkoʻram ibodatxonasi, Pulguks majmuasi) barpo etildi. Kore davlati davrida murakkab shaklli, naqshin pagoda va monastirlar qad koʻtardi, dunyoviy inshootlar (hukmdorlarning saroylari) bunyod etildi. Li sulolasi zamonlarida qurilgan muhtasham majmualar yogʻoch hamda tosh oʻymakorligi va naqqoshligi usulida bezatildi. Diniy inshootlar hashamat bilan ziynatlandi. Xalq esa tosh, loy va yogʻochdan yasalgan pastqam uylarda yashardi. Imoratlarni jan.ga, yaʼni oftobga qaratib qurish urf boʻldi. Yaponiya mustamlaka hukmronligi davri (1910—45)da Yevropa va Yaponiya meʼmorligi ruhida imoratlar qurildi.
Qator 43:
Oʻziga xos rassomlik akademiyasi — Toxvaso (14-a.) tasviriy sanʼatning rivojlanishida katta rol oʻynagan. 15—17-a.larda yirik rassomlar, 18-a.da manzarachilar va portretchilar paydo boʻldi. 19-a. oxiriga kelib, moyli boʻyoq ishlatila boshladi. Chinni va sopol buyumlar ishlash takomillashdi. Sanʼatning barcha sohalarida 20-a.dan Gʻarb uslublari va anʼanalari taʼsiri kuchaydi.
Musiqasining lad tuzilishi pentatonikata asoslangan. Musiqa ijtimoiy hayot va diniy marosimlarda muhim rol oʻynagan. 3—9-a.larda saroyda xor va cholgʻu ansambllari konsertlar bergan, musiqiy tomoshalar koʻrsatilgan. 6-a.dan komoʻngo, tegim, pxiri, kayagim singari torli cholgʻu asboblar keng tarqalgan. Qad. 60 turdagi cholgu asbobidan 45 turi
Teatr tomoshalarining unsurlari qad. marosim qoʻshiqlari va oʻyinlarida saqlanib kelgan. Mil. av. 3-a.da mavjud boʻlgan ibtidoiy teatrlarda tabiat hodisalari va mehnat jarayonini tasvirlovchi tomoshalar koʻrsatilgan. 14—15a.larda xalq niqob teatri va qoʻgʻirchoq teatri vujudga keldi. Professional aktyor-kvandelar xalq teatrini rivojlantirishga koʻmaqlashadilar. 19-a.da professional teatr tashkil topdi. Yaponiyada oʻqib kelgan K. talabalari 1921 y. "Drama sanʼati uyushmasi" truppasini tuzdilar. 1930 y. Pxenyanda "Machxi", Teguda "Koʻcha teatri", Kesonda "Ommaviy teatr" (1931), Masanda Drama sanʼati jamiyati (1932), Pxenyanda "Kelajak teatri" (1932) va
Kinosi. K.da havaskorlar tomonidan 1921 y. Yun Ben Nam rahbarligida "Oy nuri ostidagi qasam" nomli birinchi film suratga olingan. 20-
== Manbalar ==
|