Kremniy: Versiyalar orasidagi farq

'''Kremniy''' (Silicium), Si — Mendeleyev davriy sistemasining IV guruhiga mansub kimyoviy element, tartib raqami 14, at. m. 28,0855. Uchta barqaror izotopi bor: 28Si (92,27%), MSi (4,68%) va 30Si (3,05%). K. kisloroddan soʻng tabiatda eng koʻp tarqalgan element. Yer poʻstining massasi jihatidan 27,6% ini tashqil etadi. Tabiatda birikmalar [koʻpincha kremniy (1U)-oksid SiO2” qumtuproq va silikatlar] qolida boʻladi. K. SiO2 holida oʻsimlik va xayvon toʻqimalarida ham uchraydi. Sof K.ni ilk bor 1911 y. fransuz kimyogari J. L. Gey-Lyussak va L. J. Tevarlar ajratib olishgan . K. — kulrang , kumushdek yal-tiroq modda. Amorf va kristall holda boʻladi. Kristall holdagi K.ning suyuqlanish t-rasitemperaturasi 1423° (suyuqlanganda hajmi 9% ga kamayadi), qayvash t-rasitemperaturasi 3249° , zichligi 3,33 g/sm³- Poling boʻyicha elektromanfiyligi 1,8, at. radiusi 0,133, ion radiusi (qavslarda koordinatsion sonlar keltirilgan) 0,040 nm (4), 0,054 nm (6), diamagnetik. Oddiy sharoitda K. moʻrt modda, 8000" dan yuqorida plastik holatga oʻtadi. Kimyoviy birikmalarda, asosan, toʻrt valentli, inert, qizdirilsa faolroq holatga oʻtadi. Odatdagi t-radatemperaturada faqat ftor bilan birikadi. Yuzasida himoya pardasi (oksid parda) hosil boʻlishi sababli K. yuqori haroratda ham barqaror boʻladi.

300—500° da galogenlar bilan birikib galogenidlar (SiX4 yoki SinX2n+2), 600° da oltingugurt bugʻlari taʼsirida disulfid (SjS2)hh beradi, 600° dan yuqorida u monosulfid (SiS)ra aylanadi. K. yuqori t-radatemperaturada koʻpgina metallar bilan birikib, silitsidlar hosil qiladi. Amorf holdagi K. koʻp miqdordagi turli gazlarni eritish xossasiga ega. Mac, K. vodorod bilan qattik, eritma (47 at.% N2) beradi. SiO2 K. ning eng oddiy va barkaror birikmasidir. Amorf holdagi SiO2 silikat kislota hosil qiladi.

Sanoatda texnik K. 1800° da qumtuproqni koks b-nbilan, uta sof holdagi K. esa kremniy tetraxloridni 1200—1300° da oʻta sof qoddagi vodorod yordamida qaytarib olinadi. Ozroq miqdordagi K.ni Na2SiF6 yoki K^Gʻ^eritmalarini elektroliz qilish usuli bilan olish mumkin. K. — elektronikada asosiy yarimoʻtkazgich metallaridan biri. Uning asosida tayyorlangan asboblar 200° t-ragachatemperaturagacha chidaydi. K. intefal sxemalar, diodlar, tranzistorlar, quyosh batareyalari, fotopriyomniklar, yadro fizikasida dedektorlar va turli linzalar tayyorlashda ishlatiladi. K. va uning birikmalari kremniyorganik hosilalar, silitsidlar olishda qoʻllaniladi. K.— biogen element. U inson, hayvon, oʻsimlik va mikroorganizmlarning normal oʻsishi va rivojlanishi uchun zarur. Odam organizmida K. yetishmasa, uning koʻzi ogʻriydi, tish emali yemiriladi, tirnoq yupqalashib, sinuvchan boʻladi, teri, soch oʻzgaradi.