Liviya: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
k clean up, replaced: km2 → km² using AWB |
k qisqartmalarni toʻliqlash, replaced: q.x. → qishloq xoʻjaligi, T-ra → temperatura (3), Mayd. → Maydoni, y.ga → yilga (24), va b. → va boshqa (8) using AWB |
||
Qator 2:
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn boshi -->
'''Liviya''', Liviya Arab Sotsialistik Xalq Jamahiriyasi (Al-Jamahiriya al-Arabiya al-Libiya ash-Shaʼbiya alIshtirokiya) — Shim. Afrikadagi davlat.
== Davlat tuzumi ==
Qator 8:
== Tabiati ==
L. hududining 98% subtropik chala choʻl (shim.da) va tropik choʻldan (jan.da) iborat. Qirgʻoq chizigʻi nisbatan tekis. Eng katta va yagona qoʻltigʻi — Sidra. L. yer yuzasining koʻp qismi plato (bal. 200–600 m). Jan.da Tibasti togʻligining tarmoqlari (bal. 2286 m gacha) bor. Mamlakatning sharqiy kismini Liviya nuli egallagan. Geologik jihatdan L. hududi Afrika platformasi shim. yon bagʻrining bir qismidan iborat. Tokembriy kristalli jinslar yer yuziga chiqib yotadi. Soyliklar choʻkindi jinslar bilan tulgan. L.ning markaziy qismida yosh vulkan jinslari koʻp. Yuqori boʻr — paleogen yotqiziqlari orasida neft konlari bor; gaz, temir rudasi, fosforit va
Iqlimi tropik, choʻlga xos iqlim.
Sohildagi boʻz va boʻz-jigarrang tuproqli yerlarda akatsiya, tamariks, makvis, kedr, sarv; jan.roqda dagʻal ut va buta usadi. Chul qismida oʻsimlik juda siyrak.
Qator 21:
L. hududida odam qadimdan yashab keladi. Ming yillar davomida ibtidoiy jamoa tuzumi xukm surgan. Mil.av. 1-ming yillikning 1-yarmida L. gʻarbida Leptis-Magna, Sabrata va Ea degan Finikiya manzilgoxlari vujudga keldi. 7-a.da L. sharqida yunonlarning shaharchalari paydo boʻldi. Shulardan muximi Kirena. Keyinchalik L. hududining bir qismi Kirenaika deb yuritildi. Mil. av. 5-a. oʻrtalarida L.ning gʻarbiy qismi Karfagen qoʻl ostiga oʻtdi. Mil. av. 6-a. oxiri va 5-a. boshlarida Kirenaikaning bir qismini Axomaniylar davlati, keyinchalik makedoniyalik Aleksandr qoʻshinlari bosib oldi. Mil. av. 2-a.da uni Rim egallagan. 6-a.dan L. Vizantiya tarkibiga kirdi. 7-a.da L. Arab xalifaligiga qoʻshib olingan. L.ga juda koʻp arab qabilalari koʻchirib keltirilishi natijasida mahalliy aholi arablar bilan chatishib ketgan. Islom dini keng tarkalgan.
L. 16-a.dan 1912
2-jahon urushi davrida Italiya mustamlakalarini kengaytirish uchun L.dan baza sifatida foydalanishga urindi. L.da harbiy bazalar, katta tosh yoʻllar qurildi, portlar qayta tiklandi, mustamlaka qoʻshinlari tuzildi. 2-jahon urushida fashist qoʻshinlari magʻlubiyatga uchray boshlagach, ItaliyaGermaniya qoʻshinlari L.dan butunlay olib chiqildi. 1942 y. oxiri — 1943 y. boshida esa fransuz askarlari Fetssanni, ingliz askarlari Kirenaika va Tripolitaniyani egalladi. Shu vaqtdan L. Buyuk Britaniya va Fransiya harbiy maʼmuriyati qul ostiga oʻtdi.
L. takdiri haqidagi masala dastlab 1945—48
1949 y. noyabrda BMT Bosh Assambleyasi L.ga 1952 y. 1 yanv.dan mustaqillik berish toʻgʻrisida qaror qabul qildi. 1950
1963
1969 y. 1 sent.da yashirin siyosiy tashkilot aʼzolari — yesh armiya ofitserlari guruhi monarxiyani agʻdarib tashlab, L. Arab Respublikasi (LAR) tuzilganligini eʼlon qildilar. Mamlakatni boshqarish Inqilobiy qoʻmondonlik qoʻmitasi qoʻliga oʻtdi. L.da "Liviya islom sotsializmi" qurilishi eʼlon qilindi. 1970
L.da Siyosiy partiyalar yoʻq. L. Jamahiriyasi ishlab chiqaruvchilar kasaba kongresslari uyushmasi umumiy kongressi 1972
== Xoʻjaligi ==
L. rivojlanayotgan mamlakatlar qatoriga kiradi. Iqtisodiyotning asosi — neft qazib chiqarish va uni qayta ishlash sanoati. Yalpi ichki mahsulotda sanoatning ulushi 35,6%,
Sanoati neft va gaz konlari, neftni qayta ishlash, sement, metallurgiya, oziq-ovqat (zaytun moyi, meva va baliq konservalari, tamaki mahsulotlari), toʻqimachilik (jun gazlama), koʻnchilik korxonalaridan iborat, bir necha elektr st-yalari bor. Yiliga oʻrtacha 9,8 mlrd. kVt-soat elektr energiya hosil qilinadi. Sanoat korxonalarining koʻpchiligi Tripoli, Bingʻozi va
Qishloq xoʻjaligiga yaroqli yerlar oʻrmonlar bilan birga 4,2 mln.ga (2%). Asosiy ekinlari: arpa va bugʻdoy. Sabzavot, meva (apelsin, mandarin, xurmo, uzum), yer yongʻoq, zaytun, tamaki ham yetishtiriladi. L. Sahroi Kabiridagi aholining asosiy mashgʻuloti — chorvachilik. Qoʻy, echki, qoramol, tuya, yilqi, eshak boqiladi. Sohil yaqinidagi suvda baliq va dengiz jonivorlari ovlanadi.
Qator 45:
L. da t. y. yoʻq. Avtomobil transportining ahamiyati katta, uning uz. — 28 ming km, neft quvurlarining uz. — 3,4 ming km. Eksport qilinadigan neft va chetdan keltiriladigan yuklar dengiz transpor-tida tashiladi. Dengiz flotida 26 kema, shu jumladan, 12 tanker bor. Yirik portlari: Tripoli va Bingʻozi. Tripoli, Bingʻozi va Sabha sh.larida xalqaro aeroportlar bor.
L. chetga neft va neft mahsulotlari, shuningdek, gaz, sitrus mevalar, teri, kimyoviy mahsulotlar va
== Tibbiy xizmati ==
Qator 51:
== Maorifi, ilmiy va madaniy-maʼrifiy muassasalari ==
1975
Matbuoti, radioeshittirishi va telekoʻrsatuvi. L .da nashr etiladigan yirik gaz. va jur.lar: "Al-Fajr alJadid" ("Yangi tong", arab tilidagi kundalik gaz., 1978
== Adabiyoti ==
Arab istilosidan soʻng 7-a, 8-a. boshlarida L.da adabiyot umumarab madaniyati asosida rivojlandi.
Ammo 16-a.dan L. adabiyoti tushkunlikka uchradi, 17—18-a.larda Umar al-Farid, Ahmad al-Bahluliy kabi shoirlar kad. arab sheʼriyati anʼanalarini davom ettirdilar. 19-a. oxirida arab mamlakatlarida vujudga kelgan mada-niy uygʻonish harakati 20-a.ning 1-yar-migacha L.ga ham taʼsir oʻtkazdi. Bu davrda ozodlik, maʼrifat va ijtimoiy mavzular L.ning mumtoz sheʼriyati uchun muhim boʻldi. Ahmad ash-Sharif, Mustafo bin Zikriy, Sulaymon alBaruniy va
Meʼmorligi va tasviriy sanʼati qad. Neolit davriga mansub qoyaga ishlangan rasmlar (fil, bizon ovi manzarasi) topilgan. Finikiya sanʼati yodgorliklari (mil. av. 1-ming yillik) orasida loydan ishlangan haykallar, qora lok bilan har xil gul va suratlar so-lingan keramika buyumlari, shisha idishlar uchraydi. Mozaika va haykallar bilan bezatilgan Yunon, Qad. Rim, Vizantiya inshootlarining vayronalari saqlangan. Arab istilosi (7-a. oxiri, 8-a. boshlari)dan keyin tor koʻchali, 1 va 2 qavatli yassi tomli, hovlili uylar qurilgan, 18—19-a.larda koshin va oʻyma naqshlar bilan bezatilgan koʻp gumbazli machitlar paydo boʻldi. Italiya xukmronligi yillarida (1912— 43) shaharlarda yev-ropacha kvartallar barpo etildi. L. mu-staqillikka erishgach, maktab, kasalxona, turar joy va maʼmuriy binolar zamonaviy tipda qurila boshladi. Geometrik shakllardagi naqshlar bilan bezatilgan gilamlar, bosma yoki kashtali charm va oʻymakorlik, zargarlik buyumlari xalq amaliy sanʼati qad. anʼanalarga boyligidan dalolat beradi.
Qator 68:
== Teatri ==
Xalq tomosha anʼanalariga aylanib qolgan "Fonusxayol", qoʻgʻirchoq teatrlari va oʻziga xos ogʻzaki jur. (koniakl axborot) L.da zamonaviy te-atrning paydo boʻlishida muhim rol oʻynadi. 1935 y. Darnada Muhammad Abulhodi birinchi teatr truppasini tuzdi va bu truppa Misr, Yevropa teatri sanʼati taʼsirida rivojlandi. L. mustaqillik yillarida qator havaskorlik toʻgaraklari va professional uyushmalar: milliy musikali drama truppasi, Abdulhamid al-Mijrob rahbarligida Tripolidagi "Al-Amal", Misurotadagi "At-Toj-al-Fiddi" va
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn oxiri -->
|