|
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn boshi -->
'''Lixtenshteyn''' (Liechtenstein), Lixtenshteyn Knyazligi (Furstentum Liechtenstein)— Markaziy Yevropadagi davlat (knyazlik). Reyn daryosining oʻng sohilida, Avstriya bilan Shveysariya orasida joylashgan. Mayd.Maydoni 160 km², aholisi 32,5 ming kishi (2001); koʻpchiligi lixtenshteynliklar (asli avstriyaliklar va shveysariyalik nemislar). Davlat tili — nemis tili. Hukmron dini — katolitsizm. Poytaxti — Vaduts sh. Yirik shaharlari: Shan, Balsers, Trizen. L. hududi maʼmuriy jihatdan 11 jamoaga boʻlinadi.
== Davlat tuzumi ==
L. — konstitutsiyali monarxiya. Amaldagi konstitutsiyasi 1921 y. 5 okt.da kuchga kirgan (1938, 1939, 1965 va 1990 y.dayilda oʻzgartirishlar kiritilgan). Davlat boshligʻi — knyaz (1990 y.danyildan knyaz Xans Adam II fon Lixtenshteyn). Qonun chiqaruvchi hokimiyatni knyaz va bir palatali parlament (landtag), ijroiya hokimiyatni hukumat — bosh vazir, uning oʻrinbosari va 3 aʼzo amalga oshiradi.
== Tabiati ==
== Tarixi ==
L. hududi rimliklar davrida Retsiya viloyatiga kirgan (mil. av. 15-y.danyildan). Ilk oʻrta asrda Shvabiya gersogligining bir qismi. Keyinchalik bu yerda Vaduts grafligi (1342) va "Muqaddas Rim imperiyasi" tarkibidagi Shellenburg oʻlkasi tashkil topdi. 1699—1712 y.lardayillarda bu oʻlkani Avstriya knyazi Lixtenshteyn sotib oldi. 1719 y. Vaduts bilan Shellenberg birlashib, Lixtenshteyn knyazligi vujudga keldi. 1806 y. L. Reyn ittifoqi, 1815— 66 y.lardayillarda Germaniya ittifoqi tarkibida. 1921 y.danyildan L. rasmiy jihatdan mustaqil davlat, amalda esa 1923 y.dayilda tuzilgan bojxona ittifoqiga koʻra, Shveysariya ichki iqtisodiy mintaqasi hisoblanadi. L.ning chet ellardagi diplomatiya va konsullik manfaatlarini Shveysariya himoya qiladi.
L. — 1990 y.danyildan BMT aʼzosi. Milliy bayrami — 14 fevral — knyaz tugʻilgan kun (1945).
Siyosiy partiyalari va kasaba uyushmalari. Taraqqiyparvar byurgerlar partiyasi, 1918 y. tashkil topgan; Vatandoshlar ittifoqi, 1936 y.dayilda tuzilgan; Erkin roʻyxat, ekologiya partiyasi, 1985 y.dayilda asos solingan. Mehnat-kashlar ittifoqi kasaba uyushmasi, 1936 y.dayilda tuzilgan.
== Xoʻjaligi ==
L. — industrial-agrar mamlakat. Mehnatga yaroqli aholining 45,2% sanoatda, 45% xizmat koʻrsatish tarmogʻida band. Metallsozlik, priborsozlik, mashinasozlik (press va shtamplash uskunalari, hisoblash va aniq mashinalar, yuksak vakuumli texnika), kimyo-farmatsevtika, toʻqimachilik, oziqovqat, yogʻochsozlik, kulolchilik korxonalari, chinnidan yasama tosh tayyorlash f-kasi, elektr st-yalari bor. Yiliga oʻrtacha 153 mln. kVt-soat elektr energiyasi hosil qilinadi. Elektron texnika, mikroprotsessorlar i.ch., ay-niqsa, rivojlangan. Sanoat mahsulotining koʻp qismi eksport qilinadi. Q.x.daQishloq xoʻjaligida mehnatga layoqatli aholining atigi 2% band. Chorvachilik, ayniqsa, sut-goʻsht yetishtirish (q.x.qishloq xoʻjaligi mahsulotining 75%) ustun. Sabzavotchilik, bogʻdorchilik, tokchilikdan yuqori hosil olinadi. Avstriyadan Shveysariyaga boradigan t.y. va avtomobil yoʻllari L. orqali oʻtadi. L. — xalqaro moliya markazlaridan biri. Xorijiy sayyohlik rivojlangan. Pul birligi — Shveysariya franki.
Madaniyati. 6 yoshdan 14 yoshgacha boʻlgan bolalar oʻqishi majburiy. Oʻqish muddati — boshlangʻich maktabda 5, toʻliq-siz oʻrta maktabda 3, toʻliq oʻrta maktab (gimnaziya)da 5 y. Gimnaziyada oʻqishni davom ettirmaydigan bolalar 8 y.lik xalq maktabida oʻqishga majbur. Davlat maktablari bilan birga xususiy maktablar ham bor. Oliy maʼlumot olmoqchi boʻlganlar chet ellarga, asosan, Avstriya, Germaniya va Shveysariyaga borib oʻqiydi. Vaduts sh.dashahrida kechki texnikum, musiqa maktabi, Davlat muzeyi bor. "Lixtenshteyner faterland" ("Lixtenshteyn vatani", 1913 y.danyildan) va "Lixtenshteyner folsblat" ("Lixtenshteyn xalq varaqasi", 1878 y.danyildan) gaz.lari nashr etiladi. Press-und informationsamt hukumat matbuot va axborot agentligi (1962) va Lixtenshteyn radiosi (1995) faoliyat koʻrsatadi. L. hududida bir qancha meʼmoriy yodgorliklar: Vaduts, Balsers va Nendeln atroflarida Rim istehkomlarining qoldiqlari, oʻrta asr qasrlarining vayronalari saqlanib qolgan. Vaduts va Gutenberg qasrlari, Eshendagi cherkov, Trizen va Trizenbergdagi ibodatxonachalar qayta tiklangan.<ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn oxiri -->
|
