Mali: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
k French spelling (Republique → République) |
k qisqartmalarni toʻliqlash, replaced: q.x. → qishloq xoʻjaligi (5), t-ra → temperatura, Hoz. → Hozirgi (2), inti → instituti, Mayd. → Maydoni, y.da → yilda (28), va b.) → va boshqalar) (5), va b. → va boshq using AWB |
||
Qator 1:
{{Maʼnolari|Mali (maʼnolari)}}
{{Mali_info}}
'''Mali''' (Mali), Mali Respublikasi (République du Mali) — Gʻarbiy Afrikadagi davlat.
== Davlat tuzumi ==
M. — respublika. Amaldagi konstitutsiyasi 1992 y. 12 yanvar
dagi referendumda maʼqullangan. Davlat boshligʻi — prezident (1992
== Tabiati ==
M. hududinshg koʻp qismi Shim. yarim sharning tropik mintaqasida. Yer yuzasining 90% dan koʻprogʻi tekislik, qolgan qismi togʻlardan va qoyalar orasidagi oʻyiq kamarlardan iborat. M.ning shim. qismida Gʻarbiy va Markaziy Sahroi Kabirning tosh, qumtosh va shagʻalli choʻllari joylashgan. Niger daryosining oʻrta oqimi keng allyuvial tekislik. M.da boksit, temir va marganets rudalari, tuz, ohaktosh, fosforit, kaolin, olmos, oltin, qalay, polimetall rudalar, uran konlari bor.
Iqlimi — tropik, issiq va quruq; jan. chekkasida — subekvatorial. Yillik oʻrtacha
M. hududining 1/2 qismi butazor, savanna; qizgʻish-qoʻngʻir tuproqli yerlarda boshokli oʻsimliklar, akatsiya, palma va baobab, qizil laterit tuprokdi yerlarda Senegal kayyasi, terminaliya va
== Aholisi ==
Qator 19:
== Tarixi ==
M. — Gʻarbiy Afrikada oʻrta ayerlarda vujudga kelgan davlatlardan biri. Mamlakatga Shim. Afrika savdogarlari kirib kelishi bilan islom dini yoyilgan (8-a.). 19-a.ning oxiridan Gʻarbiy Afrikaning markaziy hududi Fransiya mustamlakasiga aylandi. Mahalliy aholi mustamlakachilarga qarshi qattiq kurashdi. 1894 y. Niger va Senegal daryolarining yuqori va oʻrta oqimlaridagi yerlari Fransiya Sudani nomi bilan Fransiya mustamlakasi. 1895
2-jahon urushidan keyin Fransiya Sudanida ozodlik harakati kuchaydi. 1946 y. oxirida tashkil topgan Afrika demokratik birlashmasi seksiyasi — Sudan Ittifoqi partiyasi milliy ozodlik harakatiga boshchilik qildi, demokratik islohotlar oʻtkazish uchun kurash boshladi. Sudan Ittifoqi Fransiya Gʻarbiy Afrikasi mamlakatlariling taraqqiyparvar kuchlari va Fransiya Umummehnat konfederatsiyasi tarkibidagi kasaba uyushmalari koʻmagida mamlakatda yetakchi siyosiy kuch boʻlib qoldi. 1957 y. uning deputatlari Territorial assambleyada birinchi marta koʻp ovoz olishga muvaffaq boʻldilar.
1958 y. 28 sent.da qabul qilingan Fransiya konstitutsiyasiga muvofiq, Fransiya Sudani Sudan Respublikasi nomi bilan Fransiya Hamjamiyati tarkibiga kirdi. 1959 y. Sudan Respublikasi bilan Senegal Respublikasining birlashuvidan Mali Federatsiyasi tashkil topdi. U 1960 y. iyunda Fransiya Hamjamiyati doirasida mustaqillikka erishdi. 1960 y. 20 avg .da Senegal Respublikasi Federatsiyadan chikdi. Federatsiyaning tarqalib ketishi mu-nosabati bilan Sudan Respublikasining Qonun chiqaruvchi assambleyasi 1960 y. 22 sent.da Sudan Respublikasini M. Respublikasi nomi bilan suveren va mustaqil davlat deb eʼlon qildi va u Fransiya Hamjamiyatidan chikdi. Sudan Ittifoqi partiyasining bosh kotibi M. Keyta respublika prezidenta boʻldi. 1968 y. noyab.dagi davlat toʻntarishi natijasida hokimiyatni M. Traore (1979—91
1991 y. 25 martda davlat toʻntarishi sodir boʻldi. Hokimiyatni qoʻlga olgan A. T. Ture boshchiligidagi Xalqni qutqarish qoʻmitasi demokratik islohotlar oʻtkazishga kirishdi. 1992 y. 1-yarmida oʻtkazilgan koʻp partiyali asosdagi parlament va prezident saylovi fuqarolar boshqaruviga oʻtishni nihoyasiga yetkazdi. M. Respublikasi OʻzR suverenitetini 1992 y. 24 yanvarda tan oldi. Milliy bayrami — 22 sent. — Mustaqil kuni (1960).
== Siyosiy partiyalari, kasaba uyushmalari ==
M.da demokratiya uchun alyans — Panafrika ozodlik, birdamlik va adolat partiyasi (ADEMA), 1990
== Xoʻjaligi ==
M. — afar mamlakat. Yalpi ichki mahsulotda
Mustaqillik yillarida maʼdan qazib olish yoʻlga qoʻyilib, qayta ishlash sa-noatining 30 dan koʻproq korxonasi barpo etildi. Biroq mahsulot i.ch. hajmi jihatidan hunarmandchilik hamon ustun. Sanoat i.ch.ning yarmiga yaqini
M.da asosiy transport turi — avtomobil. Avtomobil yoʻllari uz. — 18 ming km, shundan 3 ming km qattiq qoplamali. Temir yoʻllari uz. — 720 km. M.ning dengizga chiqish yoʻli yoʻq. Tashqi savdo yuklari Senegal va Kot-d’Ivuar orqali tashiladi. Mamlakatda 10 aeroport, jumladan, Bamakoda xa-lqaro aeroporti bor. M. chetga paxta, yeryongʻoq, chorva va baliq mahsulotlari, gazlama, kalava ip, oltin, olmos sotadi. Chetdan neft mahsulotlari, oziq-ovqat, mashina va uskunalar, qurilish materiallari, kimyoviy mollar va
== Tibbiy xizmati ==
Qator 43:
M. hududida dastlabki diniy maktablar 14-a.da paydo boʻldi. 15—16-a.larda Tombuktu va Jen-neda Afrikadagi eng koʻhna musulmon untlari ishlay boshlagan. Dastlabki dunyoviy maktablar 19-a.ning 2-yarmida ochildi, ammo ular juda oz boʻlgan.
Mamlakat mustaqilligi eʼlon qilingan (1960) paytda fransuzcha uslubda tashkil etilgan maktab tizimi 6 y.lik boshlangʻich, 7 y.lik oʻrta va kasb-xunar taʼlimidan iborat edi. 1962 y. da 6 yosh dan boshlab 5 y.lik, 1968
Bamakoda Milliy kutubxona, Munitsipal kutubxona, ijtimoiy fanlar
Matbuoti, radioeshittirishi va telekoʻrsatuvi. M.da nashr etiladigan yirik gaz.lar: "Jurnal ofisyel de la Repyublik dyu Mali" ("Mali Respublikasi rasmiy gazetasi", hukumatning fransuz tilida chiqadigan xabarnomasi), "Kibaru" ("Yangiliklar", bambara tilida chiqadigan oylik gaz., 1972
== Adabiyoti ==
M. xalq ogʻzaki ijodi boy va rangbarang . Xalq afsonalarini toʻplash va nashr etishga 20-a.ning 30-
Meʼmorligi va amaliy sanʼati. M. hududidan neolit davriga mansub madaniyat yodgorliklari topilgan (kryalarga bitilgan yozuvlar, gʻor devorlariga ishlangan ov, urush manzaralari hamda raqslar tasvirlangan rasmlar va
Oʻymakorlik sanʼati rivojlangan. Yengil yogʻochlardan marosim niqoblari, odam va hayvon shakllari, stullar, eshiklar, idish va taroqlar, mis bu-yumlar yasaladi, ilon va timsoh terisidan sumka, kamarlar tikiladi. 20-a. oʻrtalaridan zamonaviy sanʼat vujudga keldi. Rassom B. Keyta asarlari bunga misoldir.
Qator 59:
== Teatri ==
M. xalqlarida qadimdan sahna tomoshalari (niqobda rake tushish, qoʻshiqlar kuylash, turmush hangomalari), dehqonchilik ishlari, qishloqlardagi bayramlar, udumlar bilan bogʻliq tomoshalar koʻrsatish odat boʻlgan. Bambaralarning koteb xalq teatri guruhlari 20-a.ning 30—40-y. larida Bamako koʻchalarida tomoshalar koʻrsatgan. 50-
== Kinosi ==
1963
== Manbalar ==
|