Masjid: Versiyalar orasidagi farq

'''Masjid''' - [[islom|musulmonlar]] [[ibodatxona]]si, [[sajda]] qilinadigan joy. Musulmonlarga besh (5) vaqt kundalik [[namoz]]ni barpo qilish uchun qurilgan inshoot. Bundan boshqa umimiy ma'nolarda ham qo'llaniladi.

Oʻrta Osiyo’da dastlabki M.lar Buxoro Hisori ichida 713 y.dayilda Qutayba ibn Muslim tomonidan mahalliy otashgoh butxona oʻrnida qurilgan. Rivoyatlarga koʻra, Samarqanddagi birinchi M. Hazrati Xizr masjidi oʻrnida boʻlgan. 10— 11-a.lar M. meʼmorligida ganch oʻymakorligi, gʻishtni bezakli qilib terish sanʼati rivoj topgan (Termizdagi Chorustun masjidi, Deggaron masjidi, Turkmanistondagi Sherkabir masjidi va b.boshqalar). 14—15-a.larda M. turlari va tuzilishi oʻzgarib, u shaharning eng koʻzga koʻringan yirik meʼmoriy jamoat binolari qatoridan oʻrin olgan. Shahar markazlarida jome masjid, juma masjid va guzar, mahalla M.lari keng tarqalgan. Movarounnahr meʼmorlik maktabida yaratilgan xalq ustalarining oʻziga xos merosi Eron, Xuroson, Ozarbayjon, Hindiston, Hirot meʼmorligi bilan oʻzaro uygʻunlashib ketgan. Bu maktab meʼmorligida erishilgan barcha imkoniyat va yutuqlar Gavharshod begim meʼmoriy maj-muasi, Bibixonim jome masjidi, Koʻk gumbaz masjidi, Darband (Ozarbay-jon)dagi juma masjid (1368), Tabriz (Eron)dagi Koʻk masjid (1405) qurilishida oʻz aksini topgan.

16—17-a.larda M. qurilishida gumbazlar tuzilishi ancha murakkablashdi. Peshtoq, ravoq va minoralarning turli shakllari yaratiddi. Bezagida muqarnas naqshlar, koshinkori bezaklar qoʻllaniddi: Ozarbayjonning Ardabil sh.dagishahridagi shayx Sefi majmuasi (15—17a.lar), Ganjadagi juma masjid (1606), Eronning Isfahon sh.dagishahridagi Lutfullo masjidi (1603—1618), Shoh masjid (1612—1630), Mashhaddagi Musallo masjidi (17-a. oxiri), Dehli jome masjidi, Turkiyaning Istanbul sh.dagishahridagi Boyazid masjidi (1505), Shahzoda masjidi (1548), Sulaymon masjidi (1550—57), Salim masjidi (1569—75), Ahmad masjidi (1609—17) va b.boshqa Oʻzbekistonning Buxoro, Samarqand, Shahrisabz sh.laridagi Baland masjid, Xoʻja Zayniddin majmuasi, Bahouddin majmuasi. Shahar tashqarisida namozgohlar (Buxoro namozgohi, Qarshi namozgohi), ziyoratchilar uchun xonaqohlar (Qosim shayx xonaqohi, Fayziobod xonaqohi, Nodir Devonbegi xonaqohi va b.boshqalar) qurildi.

18—19-a.larda Turkiyadagi M. binolarining tashqi va ichki bezaklarida Yevropa meʼmorligi taʼsiri sezila boshladi. Istanbuldagi Nurusmon masjidi (1755) va b.boshqa Buxoro, Xiva va Qoʻqon xonliklarida mahalliy meʼmorlik maktablari shakllandi. Xalq ustalarining avloddan-avlodga oʻtib kelayotgan naqqoshlik, oʻymakorlik va ganchkorlik sanʼati M. ayvonlari, us-tunlari va devorlari bezagida yaqqol namoyon boʻldi (Doʻsti Xudo masjidi, Qoʻqon jome masjidi, Sirli Masjid, Xoʻja ilgʻor masjidi, Lutfullo Mavlono masjidi va b).

Mustakillikdan keyin anʼanaviy va zamonaviy meʼmorlik usullarini uygʻunlashtirgan holda M.lar qurilmoqda (mas, Buxoriy yodgorlik majmui, Toshkentdagi Nosirxon jome masjidi, Gʻazalkentdagi Olimjon jome masjidi va b.boshqalar).<ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>