Metr: Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
CoderSIBot (munozara | hissa)
Maqolaga matn qoʻshildi
k qisqartmalarni toʻliqlash, replaced: va b. → va boshqa (2) using AWB
Qator 1:
'''Metr''' (belgilanishi: ''m''; [[grek tili|grekcha]] μέτρον — o'lchov) — [[SI]] dagi [[uzunlik]] o'lchov birligi. 1 metr — [[yorug'lik nuri]]ning [[vakuum]]da, 1/299 792 458 [[soniya]] ichida bosib o'tgan masofasiga teng.
 
 
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn boshi -->
'''Metr''' — 1) metrik oʻlchov tizimi va Xalqaro birliklar tizimi SI dagi uzunlik birligi. Qisqacha m bilan belgilanadi. 1 m = 0,469 sarjin = 1,406 arshin = 3,281 fu/i=10dm=100 sm=1000 &nbsp;mm; 2) metrik oʻlchov tizimida M. Parij meridiani uzunligi choragining oʻng milliondan bir qismi (10~7) ga, Xalqaro birliklar tizimida esa M. kripton -86 atomining 2r10 va 5d5 energetik sathlar orasidagi oʻtishga mos keladigan nurlanish vakuumidagi 1650763,73 toʻlqin uzunligiga teng uzunlik oʻlchovi.
 
... METR (yun. metron — oʻlchov, metreo — oʻlchayman) — qoʻshma soʻzlar boʻlagi. Oʻlchov asboblari (mas, barometr, termometr) hamda metr tizimidagi uzunlik oʻlchovlari (mas, kilometr, santimetr) ni anglatadi. METR (musiqada) — ritmik tuzilmalarning hajmi va sifatini belgilovchi, kuchli va kucheiz (yoki uzun va qisqa) hissalarning muayyan tartib va oʻlchamlarda izchil almashinuviga asoslangan badiiy vaqt oʻlchovi. Kuchli va kucheiz hissalar munosabatlariga asoslangan M. tizimi nota yozuvida takt yordamida ifodalanadi. Ogʻzaki anʼanadagi musiqa merosi va kompozitorlar ijodida muttasil — bir xil va no-muttasil — turli taktli M. uchraydi. M. taktda hissalarning birikishiga koʻra, oddiy (2 yoki 3 hissali) va teng qismlardan tashkil topgan murakkab (4, 6, 9 yoki 12 hissali) turlarga boʻlinadi. Oddiylarida taktning birinchi , hissasi, murakkab M. larda esa har bir M. guruhining birinchi (koʻproq boshlangʻich) hissalari kuchli ifodalanadi. Bir taktda ikki va undan ortiq teng boʻlmagan guruxlardan tuziladigan aralash M. ham boʻladi (maye., 5, 7 hissali). Muayyan ritmik birliklar (chorak, yarim chorak, nimchorak notalar)dagi u yoki bu M. ifodasi takt oʻlcho-yei deb yuritiladi. Sharqxalqlari ogʻzaki anʼanadagi musiqada M. usul (oʻzbek, tojik, turk, uygʻurlarda), iyqo (arabcha), tala (hindcha) va b.boshqa shakllarda namoyon boʻladi. Ayrim musiqa janrlari uchun muayyan M.lar harakterli. Mas, vals 3 hissali, marsh 2 yoki 4 hissali. Maqom "as/otarida murakkab 2 hissali, talkin va b.boshqa qismlarida aralash hissali M.lar uchraydi.
 
Abdumannop Nazarov.<ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>
Qator 13 ⟶ 12:
 
=== Pikometr ===
'''Pikometr''' (belgilanishi: ''pm'') — 10<sup>-12−12</sup> metrga teng.
Masalan: [[Gyeliy]] [[atom]]i radiusi 31 pm.
 
=== Nanometr ===
'''Nanometr''' (belgilanishi: ''nm'') — 10<sup>-9−9</sup> metrga teng. Ya'ni, 1 metrning milliarddan bir qismi.
Masalan: [[Qattiq jism]]lardagi [[atom]]lar orasidagi masofa nanonetrlarda o'lchanadi.
 
=== Mikrometr ===
'''Mikrometr''' (belgilanishi: ''µm'') — 10<sup>-6−6</sup> metrga teng. Ya'ni, 1 metrning milliondan bir qismi.
Masalan: [[Shudring]] tomchisi taxminan 10 &nbsp;µm ga teng.
 
=== Millimetr ===
'''Millimetr''' (belgilanishi: ''mm'') — 10<sup>-3−3</sup> metrga teng. Ya'ni, 1 metrning mingdan bir qismi.
Masalan: [[Muhandis]]lik loyiha va inshootlarida, [[meteorologiya]]da va boshq.
 
=== Santimetr ===
'''Santimetr''' (belgilanishi: ''sm'') — 10<sup>-2−2</sup> metrga teng. Ya'ni, 1 metrning yuzdan bir qismi.
 
=== Detsimetr ===
'''Detsimetr''' (belgilanishi: ''dm'') — 10<sup>-1−1</sup> metrga teng. Ya'ni, 1 metrning o'ndan bir qismi.
 
=== Kilometr ===
Qator 57 ⟶ 56:
== Havolalar ==
* [http://www.bipm.org/jsp/en/ViewCGPMResolution.jsp?CGPM=17&RES=1 ''Resolution 1 of the seventeenth CGPM (1983): Definition of the metre (online).'' Sèvres (Francie) : Bureau Internation des Poids et Mesures, (cit. 2007-10-22).] (inglizcha)
 
* [http://www.orbita.uz/index.php?option=com_content&view=article&id=60:uzunlik&catid=46:si-ning-asosiy-birliklari&Itemid=76 ''Uzunlik va Masofa birligi - Metr'' ]
 
== Manbalar ==
{{stub}}
{{manbalar}}
 
{{OʻzME}}
 
[[Turkum:Fizika]]
[[Turkum:SI]]
[[Turkum:Oʻlchov birliklari]]
== Manbalar ==
{{manbalar}}
 
 
{{OʻzME}}
{{stub}}