Mexanizm: Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
k 5.178.2.37 tahrirlari CoderSIBot versiyasiga qaytarildi
k qisqartmalarni toʻliqlash, replaced: t-ra → temperatura, va b.) → va boshqalar) (4), va b. → va boshqa using AWB
Qator 1:
'''Mexanizm''' ([[Yunon tili|yun.]] ''μηχανή mechané'' - mashina) — bir biri bilan bog'liq va kerakli (oldindan aniqlangan) harakatlarni bajaradigan jonsiz (odatda mashina detallari) yoki jonli tanlar majmui. Mexanizmlar harakatni (boshqa obyektga) o'tkazib berish va o'zgartirish uchun qo'llaniladi.
 
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn boshi -->
'''Mexanizm''' (yun. mechane — qurol, inshoot) — bir yoki bir necha jismning harakatini boshqa jismlarning maʼlum harakatiga aylantirib beradigan qurilma. Koʻpchilik mashinalarning asosini tashkil etadi, koʻpgina asboblar, apparatlar va texnika qurilmalarida qoʻllaniladi. Vazifasiga qarab, M.lar harakatni uzatuvchi; ijrochi (ish bajaruvchi); boshqaruvchi, nazorat qiluvchi va rostlovchi; taʼminlovchi, saralovchi, tashuvchi; mahsulotlarni hisoblovchi, tortuvchi va joylashuvchi M.lar boʻladi.
 
Harakatni oʻzgartiruvchi M.lar energiyani mexanik ishga yoki mexanik ishni energiyaning boshqa turiga aylantiradi (mas, dvigatel, nasos, kompressor va b.boshqalar). H ar a kat uzatuvchi M.lar dvigateldan olingan harakatni (valning aylanish tezligini kamaytirib) texnologik mashinalarga yoki ijrochi M.larga uzatadi. Ijrochi M.lar ishlov berilayotgan muhit yoki obʼyektga toʻgʻridan-toʻgʻri taʼsir etadi (mas, pressning sikish me-xanizmi, paxta terish mashinasining shpindellari va b.boshqalar). Boshqaruvchi, nazorat qiluvchi va rostlov-ch i M.larga texnologik jarayonni boshqarib turadigan moslamalar, rostlagichlar, suyuklik sathi va bosimini nazorat qiluvchi M.lar kiradi. Taʼminlovchi, saralovchi va tashuvchi M.larga shneklar, kovshli elevatorlar, mexanik elaklar va b.boshqa kiradi. Tayyor mahsulotlarni avtomatik hisoblovchi, qadoqlovchi va joylovchi M.lar, asosan, koʻplab ishlab chiqariladigan donali mahsulotlar uchun moʻljallanadi. Bunday M.lar maxsus mashinalarda ijrochi M. boʻlishi mumkin (mas, choy qadoqlash mashinasining choyni oʻlchovchi va joylovchi qismi).
 
M. tarkibiga kiruvchi va zveno deb ataluvchi qattiq jism oʻzaro biriktirilgan bir necha qoʻzgʻalmas detallar (ayrim qismlar) dan iborat boʻlishi mumkin. Bir-biriga tegib turadigan ikki zvenoning oʻzaro harakatlanadigan birikmasi kinematik juft deyiladi. Aylanma (sharnir), ilgarilama (polzun va yoʻnaltirgich), vintli (vint, gayka), sferik (sharli sharnir) kinematik juftlar keng tarqalgan. Agar harakatni oʻzgartirishda qattiq jismlardan tashqari suyuklik yoki gazeimon jismlar ham qatnashsa, ular gidravlik yoki pnevmatik M. deyiladi.
Qator 10:
Aylanma yoki toʻgʻri chiziqli harakatni aylanma harakatga (va aksincha) oʻzgartiradigan M. uzatma deyiladi. Zvenolarning turiga qarab, tishli, richagli, friksion, zanjirli va tasmali M.lar boʻladi. Mashina tarkibiga kiruvchi M.lar gidravlik, pnevmatik, elektr qurilmalardan tuziladi.
 
Odatda, M.da bitta kirish zvenosi boʻlib, u dvigateldan harakat oladi va oraliq zveno orqali uni chiqish zvenosiga uzatadi. M.lar yassi (tekis; zvenolari nuqtalarining t-rayektoriyasitemperaturayektoriyasi parallel tekisliklarda yotadi) va fazoviy (hajmiy) xillarga boʻlinadi. Kosmik texnika (vakuumda aylanma harakat uzatuvchi, fazoda yoʻnalishni oʻzgartiruvchi va b.boshqalar), tibbiyot texnikasi (rostlanadigan apparatlar, biologik protezlar va b.boshqalar) bilan bogʻliq boʻlgan masalalarni hal qilish, borish qiyin boʻlgan yoki hayot uchun xavfli joylar (suv osti, kosmos, yadro reaktorlari) da ishlash uchun maxsus M.lar yaratildi. Bu ishlarni bajarishda turli manipullyatorlar qoʻllaniladi. Manipulyatorlarning rivojlanishi buyumlarni ishlash, montaj qilish va yigʻish jarayonlarini avtomatlashtirishga imkon beruvchi sanoat robotlarning yaratilishiga olib keldi (q. [[Mashina va mexanizmlar nazariyasi]]).
 
== Adabiyot ==