24-Dekabr 2014, 13:55 dagi koʻrinishi tahrirlash IanraBot (munozara \| hissa) 1 365 edits k clean up, replaced: m3 → m³ (5) using AWB ← Avvalgi tahrir		25-Noyabr 2015, 21:30 dagi koʻrinishi tahrirlash bekor qilish Ximik1991Bot (munozara \| hissa) Botlar 197 605 edits k qisqartmalarni toʻliqlash, replaced: t-ra → temperatura (7), va b. → va boshqa (2) using AWB Keyingi tahrir →
Qator 6: '''Mis''' (lot. Cuprum — Kipr o. nomidan olingan), Si — Mendeleyev davriy sistemasining 1 guruhiga mansub kimyoviy element. Tartib raqami 29,at. m. 63,546. Tabiiy M. ikkita barkaror izotop 63Si(69,1%) va 65Si(30,9%)dan iborat. Sunʼiy radioaktiv izotoplardan 61Cu, MCu muhim. M. — qadimdan maʼlum metallardan. Qadimda M. rudasini Kipr o.dan kazib olingan, shuning uchun uni o.ning nomi bilan Cuprum deb atalgan. M. tabiatda nisbatan kam tarqalgan. Yer pustining massa jihatdan 4,7-10~3% ini tashkil qiladi. M. tarkibida baʼzan temir, kumush, kamdankam oltin boʻladi. M.ning koʻp sonli minerallari (250 dan ortiq) orasida xalkopirit CuFeS2, xalkozin Cu2S, kovellin CuS, bornit Cu5FeS4, malaxit CuCO,Cu(OH)2, kuprit Si2O, xriza-kolla CuSiO32H2O va b.boshqa ahamiyatlidir. M. yumshoq, chuziluvchan, bolgʻalanuvchan kizgʻish metall. Zichligi 8,96 g/m³ (20° da), suyuqlanish ~~t-rasi~~temperaturasi 1083°, qaynash ~~t-rasi~~temperaturasi 2567°, Moos boʻyicha qattikligi 3,0. M. issiklik va elektr tokini juda yaxshi oʻtkazadi, bu jihatdan faqat kumushdan keyinda turadi. M. kimyoviy jihatdan unchalik faol emas. Havoda oksidlanib qorayadi. Nam havoda gidroksikarbonat hosil bulgani uchun koʻkaradi. M. birikmalarida +1 va +2 valentli boʻladi. M. havoda qizdirilsa, avval mis (1)-oksid Si2O (377° gacha), soʻngra qora M. — mis (P)-oksid SiO (377° dan yuqorida) hosil boʻladi. M. galogenlar bilan oson birikadi. Nam xlor odatdagi ~~t-radayoq~~temperaturadayoq M.ga taʼsir etib, suvda eriydigan mis (N)-xlorid xrsil qiladi (yana q. [[Mis galogenidlari]]). Azot, vodorod, uglerod bilan yuqori ~~t-rada~~temperaturada ham reaksiyaga kirishmaydi. Nitrat kislotada erib, mis (P)nitrat va azot oksidi, konsentrlangan issiq sulfat kislota bilan birikib, mis (P)sulfat va sulfid angidrid beradi. M.ning tuzlari zaharli. M. koʻpgina metallar bilan krtishmalar hosil qiladi. Bir va ikki valentli M. juda koʻp barqaror kompleks birikmalar vujudga keltiradi. M., asosan, sulfidli mis rudalaridan olinadi. M. elektr simlari, elektr asboblar va uskunalar i.ch.da, badiiy buyumlar tayyorlashda, krtishmalar olishda, tuzlari esa pigmentlar va sunʼiy ipak olishda, oʻsimlik zararkunandalariga karshi, teri (kun) sanoatida, mikrooʻgʻit sifatida va tibbiyotda ishlatiladi. Qator 14: Mis birikmalari — mis 1 va 2 valentli barqaror birikmalar; baʼzan 3 valentli beqaror birikmalar ham hosil qiladi. Mis (1)-xlorid, CuCl — rangsiz kristall modda. Suyuklanish ~~t-rasi~~temperaturasi 430°, qaynash ~~t-rasi~~temperaturasi 1490°, zichligi 4,14 g/sm³. Suvda va spirtda erimaydi, organik erituvchilarda yaxshi eriydi. Gazlarni yutuvchi, katalizator, antioksidant sifatida qoʻllanadi. Mis (P)-xlorid, SiS12 — toʻq jigarrang kristall modda. Suyuklanish ~~t-rasi~~temperaturasi 596°, zichligi 3,386 g/sm³. 993° da CuCl va xlorga ajraladi. Suvli eritmalaridan 2, 3, 4 molekula suvli kri-stallogidratlar koʻrinishida kristallanadi. CuCI22H2O (ernoxalsit minerali) — rombik panjarali kristall modda. Zichligi 2,54 g/sm³. Metallarni mislashda, katalizator sifatida, matolarni boʻyashda qoʻllanadi. Tabiatda misning oltingugurtli birikmalari kovellin CuS, xalkozin Cu2S, anilit Cu7S4> xalkopirit CuFeS2, bornit Cu5FeS4 va b.boshqa minerallar koʻrinishida uchraydi. Mis i.ch.da, boʻyoqlar uchun pigment, yarimoʻtkazgich qotishmalar komponenti sifatida qoʻllanadi. Mis (P)gidroksid, Si(ON)2 — havorang amorf yoki kristall modda. Zichligi 3,686 g/sm³, suvda erimaydi, 70—90° da SiO va suvga ajraladi. Kislotalar bilan tegishli Si (II) tuzlari, ishkrrlarning suvdagi eritmalari bilan yorqin havorang beqaror kupratlar MP2[Cu0H4\|, ammiakning suvdagi eritmasi bilan toʻq havorang ammiakat [Cu(NH)3]4 (shveysar reaktivi), vodorod sulfid bilan CuS va suv hosil qiladi. Mis karobonatlari tabiatda toʻq yashil kristall malaxit minerali CuCO3Cu(OH)2 va havorang kristall— azurit minerali 2CuCO3Cu(OH)2 koʻrinishida uchraydi. Mis i.ch. da, boʻyoqlar tayyorlashda (mas, "malaxit yashili"), qimmatbaho tosh sifatida ishlatiladi. Sariq rangli kristall holdagi mis (1)karbonat Si2SO3 ning mavjudligi haqida ham maʼlumotlar bor.

Mis: Versiyalar orasidagi farq