Nayman: Versiyalar orasidagi farq

'''Nayman''', naymanlar — oʻzbek, qoraqalpoq, qozoq, qirgʻiz, noʻgʻoy va oltoy xalqlari tarkibiga kirgan kabila uyushmasi. Rus etnografi A.D.Grebenkinning 19-a. 70-y.laridayillarida bergan maʼlumotiga koʻra, oʻzbek N. Zarafshon vodiysi (63 ta qishlogʻida), Fargʻona vodiysi, Xorazm vohasi, Qoraqalpogʻiston, Qashqadaryo va Surxondaryoning Termiz tumanida koʻngʻirotlar bilan birga yashab kelishgan. Keyinchalik dastlab Afgʻonistonning Balx viloyatiga, soʻngra Zarafshon vodiysiga koʻchib ketishgan.

Oʻzbek N.lari 19-a. oxirida 3 ta yirik uruqqa boʻlingan: qoʻshtamgʻali, sadirbegi, uvaxtamgʻali. Bulardan tash-qari, N.da bir qancha urugʻ boʻlimlari ham mavjud boʻlgan: agran, ayronchi, badir, biya, bogʻanali, boltali, bukalay, burunsov, jagalboyli, jostovon, jilonli (ilonli), jumaloq bosh, olti ota, olti oʻgʻil, oq tunli, segiz uruv (sakkiz urugʻ), sarinayman, turtul (toʻrt oʻgʻil), toʻrttamgʻali, urguch, ukrash, changali, choʻmichli, gʻozoyoqli, qoragadoy, qorasirak, qargʻali, qiltamgʻali, kultamgʻali va b.boshqa Narpay tumanidagi N.: poʻlatchi, ulus, zarman, kichkildik, osnayman. Achchili nayman, kattaki, nayman, toʻrgʻoq nayman, uyshun naymanlarga qam boʻlingan.

N.larning kelib chiqishi munozarali. Bir guruh olimlar (I.N.Berezin, V.V.Bartold, B.Ya.Vladimirsov va b.boshqalar) N.ning etnogenezini moʻgʻullar bilan bogʻlaydilar. Ular "nayman" soʻzining etimologiyasini (moʻgʻulcha "sakkiz", "sakkiz qabila") oʻz fikrlariga dalil qilib koʻrsatadilar. Ikkinchi bir guruh esa (N. A. Aristov, X.Xovorst, S.A. Amanjolov va b.boshqalar) esa N.ni turk deb hisoblaydilar. Qad. Sharq qoʻlyozmalarida hamda Urxun yozuvlarida "sakkiz oʻgʻuz" qabilasi ittifoqi tilga olinadi. Ular yashagan yerlarni 10-a. oʻrtalarida kidanlar ishgʻol etganlar. Sakkiz oʻgʻuzlar kidanlar tomonidan tobe etiladi, kidanlar ularni N. deb atay boshlaganlar. Demak, N. aslida turkiy xalqlardan boʻlganlar. N. 8-a. oʻrtalarida Baykal koʻlining jan.da yashaganlar. 9-a. oʻrtalarida ular Urxun daryosining yuqori qismidan to Tarim va Qora Irtishgacha boʻlgan yerlarni egallaydilar. Keyinchalik N. egallab turgan yerlarning chegarasi Xonboy va Oltoy togʻlarigacha yetgan. Ular sharqsa, kerayitlar, shim.da qirgʻizlar, gʻarbda qangʻlilar, jan.da esa uygʻurlar bilan chegaradosh boʻlganlar. 12-a.ning oʻrtalarida N. kuchayib, Markaziy Osiyoda oʻz hukmronliklarini oʻrnatdilar. N. davlati 13-a. boshigacha, yaʼni moʻgʻullar istilosiga qadar mavjud boʻlgan. N.larning oxirgi xoni — Tayanxonning poytaxti Jarshiznaur degan (Qoraqurumga yaqin) joyda joylashgan.

1204 y.dayilda N.ning katta bir qismi moʻgʻullarga tobe boʻladi. Moʻgʻullarga itoat etmagan N. esa Balxash koʻlining gʻarbidagi choʻllarda, jan.da Olakoʻl boʻylarigacha boʻlgan yerlarda, Sirdaryo boʻylarida, Ulugʻtogʻ hamda Ishim daryosi boʻylarida yashaganlar. Sirdaryo boʻylaridagi N.ning katta qismi keyinchalik Xorazmga va Movarounnahrga koʻchib kelib oʻrnashganlar. Ular asta-sekin oʻtroqlashib, yerlik xalqlarga aralashib ketganlar.

{{Andoza:Oʻzbek urugʻlari}}