Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
IanraBot (munozara | hissa)
k clean up, replaced: km2 → km² (2), m3 → m³ (6) using AWB
k qisqartmalarni toʻliqlash, replaced: hoz. → hozirgi, sh.ga → shahriga (2), mayd. → maydoni (2), y.da → yilda, va b.) → va boshqalar), va b. → va boshqa using AWB
Qator 31:
 
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn boshi -->
'''Nil''' (hoz.hozirgi misrliklar tilida — AlBahr; lot. Nilus, yun. Ntilos) — Afrikadagi dare, Ruanda, Tanzaniya, Uganda, Sudan, Misr hududlaridan oqadi. Dunyoda eng uzun, uz. 6671&nbsp;km, havzasining mayd.maydoni 2870 ming km². Daryoning bosh irmogʻi Sharqiy Afrikadagi Virunga togʻlaridan Katera nomi bilan boshlanib, Viktoriya koʻliga kelib quyiladi. Daryo mazkur koʻldan Viktoriya-Nil nomi bilan oqib chiqadi. Soʻng Koga va Albert koʻllaridan oʻtgach, dastlab Albert-Nil, soʻngra Bahr ulJabal deb ataladi. Yassitogʻ chegarasida koʻplab ostona va sharsharalar (Merchison va b.boshqalar) hosil qilgan. Sudan tekisligida vodiysi bot-qoqlangan, bu qismida daryo juda se-kin oqadi. Suvining katta qismi bugʻlanishga sarf boʻladi. N. chapdan Bahr ul-Gʻazal va Bahr ul-Arab daryolari bilan qoʻshilgach, Oq Nil (Bahr ul-Abʼyaz) deb ataladi va Hartum sh.gachashahrigacha chala choʻl va choʻl zonasidan oqadi. Oʻngdan Asva, Sabat, Koʻk Nil (Bahr ul-Azraq), Atbara kabi oʻnlab irmoqpar qoʻshilgan joydan N. nomini olgan. Keyingi 3000&nbsp;km li masofada, yaʼni N. Oʻrta dengizga quyilguncha unga bironta ham irmoq kelib qoʻshilmaydi. Oʻrta dengizga mayd.maydoni 24 ming km² ga .teng delta hosil qilib quyiladi. Deltasida katta va kichik juda koʻp tarmoqlarga boʻlingan koʻllar mavjud. Daryo suvining bir qismi Ibrohimiya kanali va Yusuf tarmogʻi or-qali Birkat-Karun koʻliga quyiladi. N.dan chikarilgan Ismoiliya kanali Suvaysh kanali sohilidagi aholi pun-ktlarini, Mahmudiya kanali Iskanda-riya sh.nishahrini chuchuk suv bilan taʼminlaydi.
 
N.ning suv rejimi mavsumlarga qarab keskin oʻzgarib turadi. Asvon sh. yonida oʻrtacha suv sarfi 2600 m³/sek. (maksimali 15000 m³/sek., minimali 400–500 m³/sek.), quyilish joyida 2900 m³/sek. N.ning ekvator qismidagi havzasida yoz va qish mavsumlarida, Misr va Sudanning markaziy va shim. hududlarida yoz — kuz oylarida suvi koʻpayadi. Daryoning kuyi ok,imida ayni jazirama yezda suv koʻpayadi. Toʻlinsuv davrining choʻqqisi sent. oyiga toʻgʻri keladi. Oʻrtacha yillik oqim 73,1&nbsp;km³. Baland Asvon toʻgʻoni qurilgunga qadar daryo quyi oqimiga yiliga 62 mln. m³ loyqa keltirgan. N. suvi oqimini tartibga solib turish maqsadida Asvon, Baland Asvon toʻgʻonlari, Asvon, NagHammadi, Ul-Fayyum, Ouen-Fols GESlari qurilgan. Daryoning quyilish joyidan Asvon toʻgʻonigacha va oʻrta qismlarida kema qatnaydi. N. va uning irmoqlarida kema qatnaydigan qismining jami uz. 32 ming km. N. suvi baliqqa boy. Daryo boʻyida Qohira, Is-kandariya, Hartum va b.boshqa shaharlar joylashgan. N. vodiysi sugʻoriladigan deh-qonchilik asosida yuzaga kelgan qad. sivilizatsiya markazlaridan biri boʻlgan. Lhmad aaFartniy boshchiligida abbosiy xalifa al-Mutavakkilning buyrugʻi bilan 861 y.dayilda N. suvining sath-ini oʻlchaydigan inshoot qurilgan. Bu qurilma dastlab "Miqyosi jadid" (Miqyos an-Nil), keyinchalik Nilo-metr deb atalgan va hozirga qadar Sayyolat ul-Rod mavzesi (Ravzo o.)da saqlanib qolgan.<ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn oxiri -->