Nyu-York: Versiyalar orasidagi farq

'''Nyu York''' — AQShning eng katta sanoat, moliya, savdo-transport hamda siyosiy va madaniy markazi, dunyodagi eng yirik shaharlardan biri. Atlantika okeani sohilida, Gudzon daryosining quyilish joyida. Shaharning markaziy qismi Manxattan o.da joylashgan. Iqlimi moʻtadil, sernam iqlim; yanvarning oʻrtacha t-rasitemperaturasi G, iyulniki 23°. Yillik yogʻin 1000 mm. Maydoni (shaharning munitsipal chegarasi doirasida, suv havzalarisiz) 953 km². Aholisi 8 mln. kishi (2001). Nyu Yorkning amalda qoʻshilib ketgan shaharlar va shahar atrofi bilan birga mayd.maydoni 27 ming km², aholisi 19 mln. kishi. Shahar aholisining koʻpchiligi asli yevropalik, osiyolik va afrikaliklar, xususan, 15 % qoratanlilar, 14 % kelib chiqishiga koʻra italyanlar, 12 % puertorikanlar va b.danboshqalardan iborat. Nyu York 5 ta shahar r-niga boʻlingan. Shaharni mer, munitsipal kengash va hisoblar boshqarmasi idora qiladi. Mer aholi tomonidan 4 y. ga saylanadi. Ilk bor Manxattan o.ga 1613 y.dayilda gollandlar kelib oʻrnashgan. Shaharga 1625 y.dayilda asos solingan. 1626 y.danyildan Yangi Amsterdam deb atalgan. 1664 y.dayilda Yangi Amsterdamni inglizlar bosib olib, gersog Yorkskiy sharafiga Nyu York deb ataganlar. 1785—90 y.lardayillarda Nyu York AQShning muvaqqat poytaxti. Shaharda BMT va b.boshqa xalqaro tashkilotlarning shtab-kvartirasi joylashgan.

Nyu York — AQShda eng katta, dunyoda eng yirik dengiz portlaridan. Chetdan keltiriladigan yuklar (neft, tropik oʻsimliklar mahsuloti, xom ashyo, sanoat buyumlari) chetga chiqariladigan yuklar (sanoat buyumlari, oziq-ovqat)dan 3 marta koʻp. Mamlakat tashki savdo aylanmasining 1/4 qismi Nyu York orqali oʻtadi. Shaharda fond birjasi, bank, sugʻurta jamiyatlari, sanoat va b.boshqa korporatsiyalarining boshqarmalari joylashgan. 3 ta katta xalqaro aeroport mavjud. Tikuvchilik va poligrafiya sanoatlari salmoqli oʻrin tutadi. Mashinasozlik va metallsozlik (jumladan, elektrotexnika, tayyor qismlardan avtomobil yigʻish, aviaraketasozlik, optika-mexanika), kimyo hamda galantereya va zargarlik buyumlari i.ch. rivojlangan. Neftni qayta ishlash, rangli metallurgiya, oziq-ovqat sanoati korxonalari bor. Shaharning ayrim qismlarini 60 dan ortiq koʻprik, bir nechta avtomobil tunneli (umumiy uz.

370 km) va yoʻlovchilar tashish paromlari birlashtirib turadi. 1868 y.danyildan metropoliten ishlab turibdi.

Nyu Yorkda 6 universitet, 40 dan ortiq kollej, FA va b.boshqa akademiyalar, institutlar, yirik kutubxonalar, muzeylar, 70 dan ortiq teatr binolari, Filarmoniya zali, konservatoriya, konsert zallari va b.boshqa bor.

Nyu Yorkda italyanlar, yahudiy, xitoy va b.boshqa millatga mansub aholining koʻcha va kvartallari mavjud. Shahar 19-a. boshidan toʻgʻri burchakli reja asosida shakllana boshladi. 19-a. oʻrtalariga kelib, ulkan shaharga aylandi. Eng katta koʻchalardan biri — Brodvey (uz. 29&nbsp;km). 19—20-a.larda koʻp qavatli baland binolar qurila boshlandi. 20-a. oʻrtalariga kelib Nyu York uz. 200&nbsp;km keladigan va birbiri bilan tutashib ketgan ulkan shaharlar toʻdasiga aylandi. 17—18-a.larda qurilgan binolardan ratusha (1803—12), Triniti-Chyorch cherkovi (1839—46), katta muhandislik insho-otlaridan Bruklin koʻprigi (1869—83) va b.boshqa saqlangan. Koʻp qavatli binolardan Empayr steyt bilding (102 qavat, 1930—31), BMT shtabkvartirasi binosi (1947—52), Xalqaro savdo markazi (2 ta 110 qavatli minora, bal. 412 m; 1971—73; 2001 y. 11 sent. da terrorchilar tomonidan portlatilgan) va b.boshqa Yirik koʻpriklari: Jorj Vashington va Verratsano-Norrous. Muhim yodgorliklari: Ozodlik haykali, Vashington arki.<ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>