Osmiy: Versiyalar orasidagi farq

'''Osmiy''' (yun. osme — xid; lot. Osmium), Os — Mendeleyev davriy sistemasining VIII guruhiga mansub kimyoviy element. Tartib raqami 76, at.m., 190,2. Tabiiy O. 7 ta barqaror izotopdan iborat: l84Os(0,018%), l86Os(l,59%), 187Os(l,64%), 188Os(13,3%), 189Os(16,l%), 190Os(26,4%), 192Os(41,l%). O.ning sunʼ-iy radioaktiv izotoplari ichida 184Os eng uzoq vaqt mavjud boʻluvchi (T|/2=700 kun). O.ni 1804 y.dayilda S. Tennant plati-nani zar suvida eritishda ortib qolgan moddalar tarkibidan topgan. O.ning OsO4 tarkibli angidridi oʻziga xos oʻtkir hidli (xlor hidiga oʻxshaydi), kukun holidagi O. ham shunday hidga ega. O. Yer poʻstining massa jihatidan. 5-10~6%nitashkil qiladi. Tabiatda iridiy bilan qotishma holida, platina guruhi metallarining rudalarida uchraydi. Oʻzbekistonda Olmaliq va Qizilqum hududlaridagi polimetall rudalari tarkibida tarqoq holda mavjud.

O. — koʻkimtir tusli qattiq metall. Metallar ichida eng ogʻiri. Zichligi 22,6 g/sm3 (15°da), suyuqlanish t-rasitemperaturasi 3027°, qaynash t-rasitemperaturasi 5027°. O. kimyoviy xossalari jihatidan platina guruhidagi boshqa metallardan keskin ajralib turadi; u baʼzan metallmaslik xossalarini ham namoyon qiladi. O. havoda qizdirilsa, oksidlanib, OsO4 — osmiy (USH)-oksidga aylanadi.

O.ning 2,4 va 8 valentli oksidlari bor. O. oksidlari 600—950° da uchuvchan. Osmiy monooksid yoki osmiy (P)-oksid, OsO — qora tusli kukun, suvda va kislotalarda erimaydi, juda tez oksidlanadi. Osmiy (I V) - o k -sid, OsO2 jigarrang yoki kora kukun modda, suvda va suyultirilgan kislotalarda erimaydi, zichligi 7,91 g/sm3 (22°da), 650° da parchalanadi. Havoda qizdirilganda osmiy (USH)oksidga aylanadi. Osmiy (USH)-oksid yoki osmiy angidrid OsO4 rang-siz kristall modda, zichligi 4,96 g/ sm3 (22°da), suyuklanish t-rasitemperaturasi 39,5°, kaynash t-rasitemperaturasi 130°. Zaharli. Suv, spirt va efirda yaxshi eriydi. Suvdagi erit-masi osmat kislota H2[OsO4(OH)2] de-yiladi. Metall O. kukuni ftor bilan 250° gacha qizdirilsa, osmiy (VIII) - ftorid OsF3 ga aylanadi. Qoʻshimcha sifa-tida OsF6 va OsF4 xdm paydo boʻladi. O. xlor atmosferasida qizdirilsa, OsCl4, OsClj, OsCl2 lar vujudga keladi.