Sharqiy Yevropa tekisligi — versiyalar orasidagi farq

'''Sharqiy yevropa tekisligi''' - Yer sharidagi eng katta tekisliklardan biri, asosan, Yevropaning sharqiy qismida joylashgan. Shim.da Oq va Barens dengizlari, jan.da Qora, Azov va Kaspiy dengizlari, shim.gʻarbda Skandinaviya togʻlari, gʻarb va jan.gʻarbda Markaziy Yevropadagi togʻlar va Karpat togʻlari, jan., janubisharqda Qrim va Kavkaz togʻlari, sharqda Ural va Mugʻojar togʻlari bilan chegaradosh. Tekislikning oʻrtacha bal. 170 m. Shim. Muz, Atlantika okeanlari va Ichki berk havza suvayirgʻichidir. Eng past qismi janubida — Kaspiy dengizi sohilida. Tekislikda bir qancha deyarli meridian boʻylab choʻzilgan qirlar (Manselkya, Suomenselkya, Gʻarbiy Kareliya, Valday, Belorus, SmolenskMoskva, VolinPodoliya, Oʻrta Rossiya, Volgaboʻyi, Yuqori Zavoljye, Timan kryaji va boshqalar) va pasttekisliklar (Dnepr boʻyi, OkaDon, Quyi Zavoljye, Azov boʻyi, Qora dengiz boʻyi, Kaspiy boʻyi va boshqalar) joylashgan. Qirlar dengiz sathidan 300—300– 350 m baland (Podoliya qirlarining eng baland joyi 471 m). Suvayirgʻichlar vodiylardan oʻrta hisobda 20—6020–60 m baland. Tekislikning shim. va markaziy (toʻrtlamchi davrda qadimiy muzliklar bosgan) qismlarida yassi suvayirgʻichlar va muzliklar ishi natijasida hosil boʻlgan morena tepaliklari, jan. qismida esa jarlar tarqalgan. Sh.Ye.t.Sharqiy Yevropa tekisligi hududida RFning Yevropa (gʻarbiy), Ukrainaning shim., sharqiy, jan., Belorussiya, Polshaning shim.gʻarbiy, Finlyandiya, Shvetsiyaning katta qismi, Norvegiyaning chekka jan.sharqiy qismlari joylashgan.

Tektonik tuzilishiga koʻra, tekislik Sharqiy Yevropa platformasiga deyarli toʻgʻri keladi. Zaminida kuchli burmalangan tokembriy qadimiy (arxey, proterozoy) togʻ jinslari yotadi. Bu jinslar koʻtarilgan Boltiq va Ukraina qalqonlarida yer yuzasiga chiqib qolgan. Platforma zamini ustida deyarli gorizontal paleozoy, mezozoy va kaynozoy togʻ jinslari joylashgan. Qalqonlardan tashqari Sh.Ye.t.daSharqiy Yevropa tekisligida tektonik harakatlar natijasida pasaygan sineklizalar (Moskva, Ukraina, Pechora, VolinPodoliya, Kaspiy boʻyi va boshqalar) va koʻtarilgan anteklizalar (Voronej, Belorus, VolgaUral va boshqalar) tektonik strukturalar mavjud. Foydali qazilmalarga boy. Temir rudasi, toshkoʻmir, qoʻngʻir koʻmir, neft, gaz, yonuvchi slanetslar, apatit, marganets, oltingugurt, torf, tuzlar, qurilish materiallari qazib olinadi.

Tekislik subarktika va moʻʼtadil iqlim mintaqasida joylashgan. Yanv.ning oʻrtacha t-rasitemperaturasi gʻarbdan sharqqa shim. qismida —10° dan — 20°gacha pasayadi. Yoz oylari tra shim.dan jan.ga 8° dan 24° gacha koʻtariladi. Yillik yogʻin shim.sharqida 500—700 500–700 mm, jan.sharqida 200—500 200–500 mm.

SH.Ye.t.Sharqiy Yevropa tekisligi hududining shim. qismi tundra, oʻrmontundra; katta qismi oʻrmonlar zonasida, janubrogʻi oʻrmonli dasht va dasht zonalarida, Kaspiy boʻyi pasttekisligining shim. qismi chala choʻl, jan. qismi choʻl zonasida. Bu zonalarda ularga xos tuproqlar, oʻsimliklar va hayvonlar tarqalgan. Sh.Ye.t.Sharqiy Yevropa tekisligi tabiiy resurslar (foydali qazilmalar, suv, tuproq, yer, oʻrmon, yaylov va boshqalar)ga boy.