Simob: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
k clean up, replaced: m3 → m³ using AWB |
k qisqartmalarni toʻliqlash, replaced: t-ra → temperatura (2), va b. → va boshqa (2) using AWB |
||
Qator 1:
'''Simob''' (lot. Hydrargurum), Hg — [[Mendeleyev davriy sistemasi]]ning II guruhiga mansub [[kimyoviy unsur]]; tartib raqami 80, at. m. 200,59. Tabiiy S. massa sonlari 196, 198—202 va 204 ga teng boʻlgan 7 ta barqaror izotopdan iborat; bulardan eng koʻp tarqalganlari 2(l0Hg(23,13%) bilan 2O2Hg (29,8%). S.ning sunʼiy [[radioaktiv izotoplar]]idan 2()3Hg(T1/2=46,9 kun) va 205Hg (T|/2=5,5 min) amaliy ahamiyatga ega. S. juda qadimdan maʼlum. Yer poʻstining massa jihatdan 710"6% ini tashkil etadi. Tabiatda baʼzan tugʻma holda uchraydi, asosan, birikmalar holida boʻladi. S.ning asosiy minerali — kino var HgS. Undan tashqari, S.ning 30 ga yaqin minerallari mavjud. [[Ispaniya]], Kavkaz, [[Ukraina]], Oʻrta Osiyo, [[Italiya]] va AQShda S. konlari bor. S. — odatdagi trada yaltiroq, kumush rang suyuq metall, zichligi 13,52 g/sm³, suyuqlanish
Odam va qayvonlar organizmida 10~6% S. boʻladi. Odam organizmiga bir kechakunduzda oʻrta hisobda ovqat orqali 0,02—0,05 mg S. oʻtadi. Kishi qonida oʻrta hisobda 0,023 mg/ml, siydikda 0,1—0,2 mkg/ml mikdorida S. bor. S. organizmda Si, Sn, Cd, Se mikroelementlarining singishi va almashinuvida yordam beradi. S. va uning birikmalari zaharli, shuninguchun ishlatishda ehtiyot choralariga rioya qilish zarur. Metall S.ning bugʻlari ayniqsa xavfli. S. nafas orqali qonga oʻtadi. Qonga oʻtgan S. undagi oqsillar bilan qoʻshiladi. S. ning bir qismi jigar, buyrak, taloq va miya toʻqimalarida toʻplanadi. Sdan zaharlarganda vena orqali giposulfitning 20%li eritmasi yuboriladi, markaziy nerv sistemasi faoliyatini normallashtiradigan farmakologik hamda fizioterapevtik vositalar buyuriladi va h.k. S. preparatlari antiseptik va siydik haydovchi xususiyatlari tufayli tibbiyotda qoʻllanadi.
Qator 7:
Kaldirok, simob Hg(ONC)2 — [[kristall]] modda, suvda oz eriydi, ammoniy gidroksidda va spirtda yaxshi eriydi. Qaldiroq kislotaning simobli tuzi, silkitilsa portlaydi, shu bois undan detonator sifatida foydalaniladi. S. (P)kaliy yodid K2[HgI2]3H2O — sariq kristall, gigroskopik, suvda eriydi, kimyoviy analizlar va tibbiyotda qoʻllanadi.
S. (1)yodid Hg,l2 yoki Hgl, capgʻishyashil kristall modda (kukun), nur taʼsirida uzgaradi, suvda va spirtda erimaydi. S. (P)yodid Hgl2 ham mavjud, 2 shakli bor: tetragonal shakllisi qizil rangga ega, 170°da sargʻayadi, sovutilsa yana qizaradi; romb shakllisi sariq rangli kristall, suvda erimaydi, kaliy yodidda eriydi, zaharli. S. (II) kumush yodid HgAgI, sariq mayda kukun, suvda erimaydi. S. (P)sulfat HgSO4, S. (P)sulfit HgSO3, S. (1)sulfat Hg2SO4 S. (P)atsetet Hg(C2H4O2)r S. (II)xromat Hg2Cr04. S. (P)sianid Hg(CN)2, S. (N)sianat Hg(ONC)2 va
== Adabiyot ==
| |||