Singapur: Versiyalar orasidagi farq

'''Singapur''' (Singapore) Singapur Respublikasi (ing . Republic of Singapore, malaycha Repablic Singapura) — Jan. Sharqiy [[Osiyo]]dagi davlat. Singapur o. va unga tutash mayda orollar hamda Malakka ya.o.ning janubiy chekkasida joylashtan. Mayd.Maydoni 640 km². Aholisi 4,45 mln. kishi (2002). Poytaxti — Singapur sh.

Aholisining koʻpchiligi xitoylar (76%). Malayyalar (14%), Hindiston, Bangladesh, Pokiston, Shri Lankadan kelganlar (7%), yevropaliklar va b.boshqa yashaydi. Rasmiy tillar — xitoy, ingliz, malayya, tamil tillari. Dindorlari buddaviylik. konfutsiylik, islom, hinduiylik, xristian dinlariga eʼtiqod qiladi.

Singapurning ilk tarixi maʼlum emas. 14-a.ga oid Xitoy va Yava yilnomalarida bu orol Tumasik (yavacha "masek" — dengiz) deb atalgan. 1275 y. S.ga Yava qiroli Kertanagar qoʻshinlari, 1349 y. Siyom harbiy kemalari hujum qilgan. 1377 y.danyildan orol Yavaga karam boʻlgan, 15-a. boshlarida esa Tan davlatining qiroli Sukotan oʻzini Singapur, Malakka va Malayya hukmdori deb yuritgan, soʻng Joxor sultonligi kuliga oʻtgan. 1819 y. orol inglizlarning Ost-Indiya kompaniyasiga qaram boʻlib qolgan. 1826—1946 ylarda S. — StreytsSetlments tarkibidagi ingliz mustamlakasi. 2-jahon urushi vaqtida Singapurni yapon qoʻshinlari egallab turgan (1942— 45). 1959 y.danyildan Hamdoʻstlik tarkibidagi "oʻzini oʻzi boshqaruvchi davlat". 1963—65 y.lardayillarda Malayziya Federatsiyasi tarkibiga kirdi. 1965 y. 9 avg .da undan ajrab chiqib, alohida mustaqil respublikaga aylandi. 1965 y. sentdan BMT aʼzosi. OʻzR suverenitetini 1992 y. 2 yanv.da tan olgan, 1997 y. 8 apr.da diplomatiya munosabatlarini oʻrnatgan. Milliy bayrami — 9 avg . — Milliy kun (1965).

S. — Jan.Sharqiy Osiyoda iqtisodiy jihatdan eng rivojlangan davlat. Yalpi ichki mahsulotda sanoatning ulushi 28%, transport va alokaning ulushi 13,1%, q.x.qishloq xoʻjaligi ulushi 0,2%.

Ekin ekiladigan yer kamligi sababli q.x.qishloq xoʻjaligi unchalik rivojlanmagan va mamlakatning oziq-ovqatga boʻlgan ehtiyojini qondirmaydi. Mamlakat hududining 20% ga ekin ekiladi. Asosan, shahar axoliyey uchun sabzavot va meva, ziravor, tamaki, kokos palmasi yetishtiriladi. Choʻchqa va parranda boqiladi. Baliq ovlash va dengiz ovchiligi bilan shugullaniladi. T.y.Transport yoʻli uzunligi —83 km, avtomobil yoʻllari — 3 ming km. Dengiz portlari — Singapur, Jurong . Singapur sh. yaqinida xalqaro aeroport bor. Tashqi savdosida qayta eksport qilish katta oʻrin olgan. Xorijiy sayyoxdik rivojlangan. Chetga mashina va asbobuskuna (tashkiliy texnika, teleradioapparatlar), neft mahsulotlari va b.boshqa chiqaradi. Chetdan turli xom ashyo, oziq ovqat keltiradi. AQSH, Malayziya, Yaponiya, Oʻzbekiston bilan savdo qiladi (2002 y.dayilda Oʻzbekiston bilan tovar aylanmasi hajmi 13,6 mln. AQSH dollarini tashkil qildi). Pul birligi — Singapur dollari. Tibbiy xizmati, maorifi, ilmiy-maʼrifiy muassasalari va madaniyati. S.da davlatga karashli tibbiy muassasalar bilan birga xususiy shifoxonalar ham bor. Vrach va farmatsevtlar un-tning tibbiyot, stomatologiya va farmatsevtika ftlarida tayyorlanadi. 6 yoshdan 14 yoshgacha boʻlgan bolalarning oʻqishi majburiy. Boshlangʻich maktabda oʻqish muddati 6 i., oʻrta maktabda 6 y. (3+3). Maktablarning bir qismi davlatga qarashli, qolgan qismi xususiy boʻlib, davlat oʻrta maktablarida pul toʻlab oʻqiladi. Dare, asosan, ingliz tilida olib boriladi, xitoy, malayya, tamil tillari ham oʻqitiladi. Turli kasblarni oʻrgatuvchi hunartexnika taʼlimi tizimi mavjud. 1980 y.dayilda Nanyan va Singapur un-tlari negizida Milliy un-t tashkil etildi. Politexnika intiinstituti, texnika va ped. kollejlari ham bor. Kutubxonalari: Milliy kutubxona, S. Milliy un-ti kutubxonasi, Texnika kolleji kutubxonasi; Milliy muzey (1848—49), Badiiy muzey va galereya (1955) mavjud. Ilmiy ishlar oliy oʻquv yurtlari huzuridagi jamiyatlarda, mintaqaviy i.t. muassasalarida, Dengiz jonivorlari biol.sini oʻrganish markazida, Jan.Sharqiy Osiyoni oʻrganish intida olib boriladi. Singapur sh.dashahrida 19-a.ga xos eklektika inshootlari koʻproq uchraydi. Uning yevropacha qismida zamonaviy meʼmorlik namunalari, Xitoy dahasida tor koʻchalar va kam qavatli uylar, Malayya dahasida qoziqlar ustiga oʻrnatilgan turar joy va machitlar bor. S. musiqiy madaniyatida malayyalarnnt anʼanaviy sanʼati (dondang sayeng ashula uslubi, jotet raqsi va b.boshqalar) bilan bir qatorda hind va xitoy qushiqraqs uslublari ham urf boʻlgan. 60y.lar oxiridan buyen sanʼat festivallari oʻtkazib kelinadi. Musiqa arboblari orasida — skripkachi va pedagog Go Sun Te, anʼanaviy musika kompozitorlari Navarro Xoo, Nikolas Sat, Toni Leong va b.boshqa bor.

Matbuoti, radioeshittirishi va telekoʻrsatuvi. S.da bir qancha gaz. va jur. nashr etiladi. Asospylari: "Berita harian" ("Kundalik yangiliklar", malayya tilidagi kundalik gaz., 1957 y.danyildan), "Biznes tayme" ("Ishbilarmonlar vaqti", ingliz tilidagi kundalik gaz., 1976 y.danyildan), "Lyanxe van bao" ("Birlashgan kechki gazeta", xitoy tilidagi kechki kundalik gaz., 1983 y.danyildan), "Lyanxe szao bao" ("Birlashgan tonggi gazeta", xitoy tilidagi kundalik gaz., 1983 y.danyildan), "Singapur biznes" ("Singapur biznesi", ingliz tilidagi oylik jur., 1977 y.danyildan). Milliy axborot agentligi yoʻq. "Singapur interneshnl media", S. radiosi (1936), S. televideniyesi (1963) kabi radio va telekoʻrsatuv hukumat xizmati mavjud.