Somali: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
CoderSIBot (munozara | hissa) Qatorga koʻchirish toʻgʻrilandi |
k qisqartmalarni toʻliqlash, replaced: T.y. → Transport yoʻli, Q.x. → Qishloq xoʻjaligi, t-ra → temperatura, sh.da → shahrida, Mayd. → Maydoni, y.da → yilda (12), va b. → va boshqa (9) using AWB |
||
Qator 1:
{{Maʼnolari|Somali (maʼnolari)}}
{{Somali_info}}
'''Somali''' ([[somali tili|somalicha]]: ''Soomaaliya'') poytaxti — [[Mogadishu]] shahri. [[BMT]] aʼzosi. Somali Demokratik Respublikasi (Jamhuuriyadda Dimoqraadiga yeye Soomaaliya) — Shim. Sharqiy Afrikada, Somali ya.o.da joylashgan davlat.
== Davlat tuzumi ==
S. — respublika. Amaldagi konstitutsiyasi 1990 y. qabul qilingan. Davlat boshligʻi — prezident (2000
== Tabiati ==
Qirgʻoq chizigʻi kam parchalangan, sohilining aksari pasttekislik. S. hududining markaziy qismini 500–1500 m balandlikdagi plato egallagan. Uning shim. chekkalari balandlashib borib, massivlarga boʻlingan. S. Afrika platformasining shim.sharqida joylashgan. Eng baland joyi — Shimbiris togʻi (2406 m). Pyezokvars, tantal, niobiy, qalay, urantoriy, temir ruda va toshtuz konlari bor. Iklimi ekvatorial, mussonli, qurgʻoqchil. Shim.da tropik choʻl va chala choʻl iqlim. Yillik yogʻin jan. va gʻarbda 500–600 mm, sharkda 100 mm gacha. Yomgʻir, asosan, apr.—iyul va okt.— dek. oylarida yogʻadi. Shim.da yanvar
ning oʻrtacha
Aholisining koʻpchiligi — somalilar (95%); arablar, afrikalik bantular va
== Tarixi ==
S hududi qadimda Punt deb atalgan, bu yerda paleolit davridayoq manzilgohlar boʻlgan. Mil. 1-a.da yirik shaharlar paydo boʻlib, ularning aholisi arab, hind va yunonlar bilan savdo qilgan. 7—8-a.larda musulmon arablar koʻchib kela boshlagan. 12—16-a.larda Zeyla (Adal), Ifat, Hadya va
Siyosiy partiyalari va guruhlari, kasaba uyushmalari. Birlashgan S. kongressi, harbiy-siyosiy guruh, 1989 y. tuzilgan; S. inqilobiy sotsialistik partiyasi, 1976 y. taʼsis etilgan; S. milliy alyansi, harbiy-siyosiy guruh, 1992 y. tashkil qilingan. S. kasaba uyushmalari umumiy federatsiyasi, 1977 y. tuzilgan.
Qator 21:
S. — agrar mamlakat. Yalpi ichki mahsulotda qishloq xoʻjaligi. ulushi 59%, sanoat ulushi 10%, xizmat koʻrsatish sohasi ulushi 30 % dan ziyod.
Iqtisodiyotning asosini qishloq xoʻjaligi.., jumladan, koʻchmanchi chorvachilik tashkil etadi. Tuya, qoramol, qoʻy va echki boqiladi.
Sanoati, asosan, qishloq xoʻjaligi. xom ashyosi va baliqni qayta ishlaydigan ayrim korxonalardan iborat. Kisimayodagi goʻsht k-ti, Mogadishodagi sut z-di, Laskoraydagi baliq konserva z-di, Jouhardagi qandshakar z-di ularning eng yiriklaridir. Toʻqimachilik, koʻnchilik, metall ishlash, paxta tozalash, yogʻ, binokorlik materiallari va
== Tibbiy xizmati ==
Aholiga tibbiy yordam davlat davolash muassasalarida koʻrsatiladi (1970
== Maorifi, ilmiy va madaniy-maʼrifiy muassasalari ==
20-a. boshlarida diniy va asr oʻrtalarida oʻrta maktablar ochila boshladi. 1974 y. majburiy 8 y.lik taʼlim joriy etildi. Shundan soʻng quyidagi taʼlim tizimi vujudga keldi: 5—6 yoshli bolalar uchun diniy maktab, 7 yoshdan boshlab 4 y.lik boshlangʻich, 4 y.lik toʻliqsiz oraliq, 4 y.lik toʻliq oʻrta maktab. Boshlangʻich maktab uchun oʻqituvchilar oraliq maktab negizida 3 y. davomida, oraliq maktab uchun oʻqituvchilar esa 4 y. davomida tayyorlanadi, hunartexnika tayyorgarligi 2—4 y. davomida amalga oshiriladi. Mogadishodagi S. milliy universiteti (1954)da darslar somali, arab, ingliz va italyan tillarida olib boriladi. Mogadishoda industrial, tibbiyot, dengizchilik va baliqchilik, veterinariya, islom maktablari, Burao va Hargeysada texnika kollejlari bor. Ilmiy muassasalari: Madaniyat akademiyasi (1972), Haritagrafiya departamenti (1966), S. taraqqiyot va boshqaruv instituti (1966), Geol. departamenti (1964), Markaziy qishloq xoʻjaligi. ilmiytadqiqrt stansiyasi (1965), Gigiyena va kasalliklarning oldini olish lab. va
Matbuoti, radioeshittirishi va telekoʻrsatuvi. Asosiy gaz.lari "Xiddigta Oktobar" ("Oktyabr yulduzi", somali tilida chikddigan kundalik xukumat gaz., 1973
== Adabiyoti ==
Qator 37:
== Meʼmorligi va tasviriy sanʼati ==
Oʻtroq aholi novdadan toʻqib, sirti loy bilan suvalgan kulbalar va bostirmasimon sinchli imoratlar ("mondullo"), koʻchmanchilar esa novdadan toʻqilgan, somon, tuya terisi va boʻyra bilan qoplangan yigʻma oʻtovlar ("aggal"), sohil aholisi toʻrtburchak, yassi tomli, ikki nishabli uylar ("yarish") quradilar. 8-a.dan port shaharlarda arab meʼmorligi ruhida ohaktoshchigʻanoqdan binolar, masjidlar barpo etilgan. Zeyladagi machit (12-a.), Mogadishodagi ArbaRukun (1268), Faxriddin (1269), Abdul Aziz (1307), Bravadagi Abukar Said (15—16-a.lar) masjidlarining qoldiklari, Mogadishodagi minora (1238) saqlangan. 19-a. oxiri — 20-a. boshlarida shaharlar qurilishi qorishiq meʼmorlik ruhida olib borildi. 60y.lardan boshlab shaharlarni rejalash va obodonlashtirish ishlari tartibga solindi, uyjoy qurilishi rivojlandi. Bu ishlarga X. Diri va
S.da tasviriy sanʼat uncha rivojlanmagan. Qad. yodgorliklar — mil. av. 1ming y.lik — 600
Musiqa madaniyati qadim zamonlarda vujudga kelgan. Oʻrta asrlardagi S. musiqasida arab madaniyatining taʼsiri seziladi. Bir qancha xalqdarda, ayniqsa, koʻchmanchilarda mehnat jarayoni va xalq turmushi bilan bogʻliq boʻlgan qad. musiqa shakllari hali ham saqdanib qolgan. Ov bilan bogʻliq musiqiy janrlar keng tarqalgan. Hayvon qiyofasiga kirib ijro etiladigan, ov boshlanishiga, yomgʻir mavsumiga, nikoh toʻyiga, farzand tugʻilishiga bagʻishlangan anʼanaviy raqs va qoʻshiklar bor. Qishloq joylarda dala ishlari, tuya sugʻorish bilan bogʻliq qoʻshiqlar yoniga siyosiy voqealarga bagʻishlangan qoʻshiqlar (xess) qoʻshildi. Cholgʻu asboblari — chapua barabani deb atalgan marosim cholgʻusidan tashqari dumaari, medonde, nasaro deb atalgan kattakichik barabanlar mavjud. Kinaanda udni, shareyero gitarani, seyeze bir torli skripkani eslatadi. Zamonaviy musiqada yevropacha sanʼatga, koʻprok, estrada janrlariga anʼanaviy shooba, berey va
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn oxiri -->
{{OʻzME}}
|